حادثه 24 - یک نیش ساده، یک زخم بزرگ و متعفن با تاول‌های ترسناک؛ این حکایت ساکنان روستاهای حصارگلی و قلعه‌بلند ورامین است؛ آدم‌هایی که 3ماه پیش، پشه‌ای نیش‌شان زده و حالا با دست و پاهای ورم کرده از یک التهاب عمیق و زخم‌هایی که جانشان را می‌خورد، در صف مراکز بهداشت محمدآباد و ورامین ایستاده‌اند تا درمان شوند. درمانی برای بیماری سالک. گزارش‌ها نشان می‌دهد میزان ابتلا به سالک در این منطقه بالا رفته. پارسال 33نفر در منطقه ورامین مبتلا شدند و امسال نزدیک به 60نفر. گفته می‌شود ممکن است موارد ابتلا بیش از اینها باشد.
اینجا در 40- 30 کیلومتری تهران، روستانشینان وحشت‌زده‌اند. آنها از دیدن زخم‌هایشان که یادگار نیش پشه‌ها در روزهای پایانی تابستان است و هر روز بزرگ‌تر و عمیق‌تر و متعفن‌تر می‌شود، هراس دارند. زخم‌ها به اندازه یک کف دست روی دست و ساق پاها و صورت‌هایشان را خورده و پر از خونریزی و تاول‌های عجیب است و برای هیچ‌کس باورپذیر نیست تمام اینها کار یک پشه چند میلی‌متری است. روستاییان می‌گویند مدتی است که زخم‌ها پیدا شده اما هر جا که می‌رفتند هیچ‌کس تشخیص نمی‌داد که این زخم‌ها از چیست. پزشکان درمانگاه‌ها پول می‌گرفتند و آمپول و چرک خشک‌کن تجویز می‌کردند اما زخم‌ها سرجایشان می‌ماندند و تکان نمی‌خوردند. زمان زیادی طول کشید تا مشخص شود این ردپای سالک است که به جان مردم روستاهای حصارگلی و قلعه‌بلند ورامین افتاده. می‌گویند سالک کشنده نیست اما جای زخم‌ها، پوست را می‌خورد و تا آخر عمر، مهری می‌شود بر بدن‌شان؛ مهری زشت و آزاردهنده با یک عالم عفونت که همین عفونت‌ها به استخوان می‌رسد و می‌تواند جان افراد را به خطر بیندازد. این همان موضوعی است که حمیده رغبتی، مسئول واحد بیماریهای فراگیر شبکه بهداشت و درمان ورامین به همشهری می‌گوید: «با وجود کشنده نبودن بیماری سالک، اما در برخی موارد این زخم می‌تواند منجر به عفونت ثانویه شود که چندان شایع نیست اما به هر حال این امکان وجود دارد که عفونت به استخوان برسد و عفونت شدید آن وارد خون شود.» جاده‌هایی که به روستای قلعه‌بلند می‌رسد، پر از زباله‌های روی هم انباشته شده است. اهالی می‌گویند موش ندارند اما روستا پر است از مخروبه‌های قدیمی که محل زندگی سگ‌های ولگرد است و از دیوارهایشان حشرات بالا و پایین می‌روند. سالک را پشه خاکی از موشهای صحرایی ناقل بیماری، می‌گیرند و برای اهالی روستا سوغاتی می‌برند. موش‌ها ساکن باغ‌پسته‌های روستای حصارگلی‌اند؛ 30کیلومتر دورتر از روستای قلعه‌بلند.
افزایش ابتلا در ورامین
18استان کشور همیشه درگیر سالک بوده‌اند. در ورامین سالانه چندین مورد ابتلا به سالک گزارش می‌شود اما امسال موارد ابتلا در هر روستا از 2 تا 3مورد سالانه به بیش از 20 تا 30مورد رسیده است. مسئول واحد بیماریهای فراگیر شبکه بهداشت و درمان ورامین درباره دلیل افزایش این بیماری می‌گوید:«احتمال اینکه این جونده‌ها ناقل بیماری به پشه‌های خاکی شده و منجر به افزایش بیماری در منطقه شده باشند هم هست. گاهی برخی خانوارها خارج از مرز روستایی اقدام به ساخت‌و‌ساز می‌کنند، مثلا در باغ پسته منطقه حصارگلی که چند خانوار در مناطق صحرایی سکونت دارند به همراه کارگران اینجا بیشتر در معرض گزش پشه‌های منتقل‌کننده آلوده قرار گرفتند.» افزایش میزان ابتلا به سالک در این منطقه باعث نگرانی تبدیل شدن این بیماری از وضعیت آندمی و تک‌گیر به پاندمی و همه‌گیر شده است، چرا که پشه‌های خاکی می‌توانند تا 2کیلومتر پرواز کنند و اگر ناقل بیماری باشند، بیماری‌زایی ایجاد کنند.
اهالی روستا: ما موش ندیدیم
اولین روستایی که امسال درگیر بیماری شد، قلعه‌بلند ورامین بود. هر چند آمار ابتلا نسبت به دیگر روستای همسایه یعنی حصارگلی، کمتر است اما باز هم شیوع بیماری نگران‌کننده است. در خیابان اصلی، بنر بزرگ اطلاع‌رسانی سالک نصب شده اما برخی اهالی حتی یک‌بار هم آن را نخوانده‌اند. مسئولان شبکه بهداشت و درمان ورامین می‌گویند با بررسی و بازدید میدانی قلعه‌بلند، لانه موش در این روستا دیده نشده اما احتمالا پشه وجود داشته است. در کنار بنر از آذرماه هم با شیوع سالک، توزیع بروشورهای کوچک‌تر آغاز شده اما قلعه‌بلندی‌ها هنوز اطلاعات‌شان در این‌باره زیاد نیست و فقط از خطرناک بودن بیماری می‌ترسند. آقای غلامی، آرایشگر روستاست و می‌گوید: «شنیده‌ام که موش و آلودگی محیط‌زیست باعث انتقال بیماری است اما در قلعه‌بلند من تا همین امروز موش ندیده‌ام و وضعیت روستا را هم که خودتان می‌بینید. ما تجمع زباله نداریم اما به ما گفته‌اند به‌دلیل آلودگی‌های رودخانه سمت سیاه‌کوه، تعدادی از کارگرانی که آن اطراف کار می‌کنند و اینجا ساکن هستند، دچار سالک شده‌اند. اگر دلیل اصلی همین است پس چرا خانم‌های خانه‌دار روستا سالک گرفته‌اند؟» به‌گفته او، تنها چیزی که مردم این روستا می‌دانند این است که سالک از طریق نیش پشه در تابستان منتقل می‌شود و با خارش زیاد و زخم همراه است. آقای نعیمیان هم راننده همین روستاست: «خیلی‌ها می‌گویند در ورامین سالک بوده و سالی چند مورد ابتلا داشته اما من در همین قلعه‌بلند تا سال پیش، حتی یک مورد سالک ندیده بودم و امسال بیشتر از 26- 25نفر را فقط خودم می‌شناسم که مبتلا شده‌اند. به ما می‌گویند بیماری از باغ‌های پسته آمده اما فاصله روستای ما تا آن باغ‌ها 30کیلومتر است چطور پشه‌ها از آنجا به اینجا رسیده‌اند.»
اینجا به جز موشهای صحرایی و پشه‌های ناقل بیماری در شیوع سالک، اهالی هم مقصرند. توسعه ارضی، ساخت‌وسازهای بی‌رویه و ایجاد باغ‌های پسته چند هکتاری در دل کویر عاملی شده برای تعرض و همسایگی با زیستگاه این جوندگان و البته هجوم پشه‌های خاکی به‌دلیل خشک شدن آب تالاب بندعلی‌خان و رودخانه گلاب به مناطق مسکونی. بناهای خشتی مخروبه همه جا دیده می‌شود و حالا همین بناها تبدیل به زیستگاه حشرات، موش، مار و سگ‌های ولگرد شده است.
موشهای باغ‌پسته، بلای جان شده‌اند
بیشترین تجمع موارد ابتلا به سالک در روستای حصارگلی است، نزدیک همان باغ‌پسته‌هایی که می‌گویند زیست‌بوم جونده‌های صحرایی است و امسال به عاملی برای افزایش بیماری تبدیل شده است. جوی‌های داخلی روستا، پر از گنداب راکد است و کنار زمین‌های کشاورزی گندم، آب‌مانده‌ها بوی لجن می‌دهند. فضولات حیوانی در اطراف روستا پخش است و زباله‌ها از در و دیوار مناطق مخروبه بالا می‌رود. قرار بود در حصارگلی مرکز بهداشت راه‌اندازی شود اما فقط ساختمانش ساخته شده و خبری از پزشک و بهورز نیست. با شیوع سالک مردم مجبورند روزانه نزدیک به 100هزار تومان بدهند تا برسند به مرکز بهداشت محمدآباد، ورامین و پیشوا. علی‌آقا یکی از ساکنان روستاست و می‌گوید اگر کسی وسیله نقلیه و پول توی جیبش نداشته باشد، برای همین زخم هم باید بمیرد. او بازنشسته سازمان محیط‌زیست است و 70سال است در همین روستا زندگی می‌کند: «تا امسال که سالک نداشتیم اما کارهای غیرکارشناسی در روستا انجام و با آسفالت کوچه‌ها، مسیر خروجی آبی بسته شده است. باران که می‌آید، آب همین جا جمع و راکد می‌شود. فاضلاب و گندآب دور تا دور زندگی‌مان را پر کرده و این آلودگی‌ها خودش عامل بیماری است. بوی فاضلاب و آب گند همه را اذیت می‌کند، ما که کامیون‌دار نیستیم خیابان 50متری برای ما درست کرده‌اند بدون یک جدول‌بندی. »
اول چند جوش بود و حالا تاول‌های بزرگی شده
مرد سالک نگرفته اما روی دست‌های همسر برادرش که ساکن خانه کناری است، پر شده از زخم. زن نگاهی به زخم‌هایش می‌اندازد و با حسرت می‌گوید: «اول فقط چند جوش ریز و کوچک بود، من همیشه خانه هستم و حتی دامداری هم نمی‌روم. چند ماه فقط دست‌هایم خارش داشت اما کم‌کم زخم شد، زخم‌ها بزرگ شد و خونریزی کرد. 3ماه است که هر روز می‌روم و می‌آیم. هر بار هم 30 تا 40سوزن اطراف زخم‌هایم می‌زنند. شب‌ها خواب ندارم و هزار بار آرزوی مرگ کرده‌ام.» بیماری‌اش دیر تشخیص داده شد و همین موضوع زخم‌ها را بزرگ‌تر و ملتهب‌تر کرد: «یک ماه رفتم و آمدم و بیشتر از 3- 2میلیون تومان خرج کردم. آخرش هم گفتند سالک است و آمپولش فقط در مرکز بهداشت محمدآباد است. درمانش رایگان بود اما کسی به ما نگفته بود. حالا هم فقط هزینه‌های درمان رایگان است و هر روز تا محمدآباد باید کلی کرایه بدهم.» تصویر زشت دست‌ها، آزارش داده. مسئول واحد بیماریهای فراگیر شبکه بهداشت و درمان ورامین صحبت‌های اهالی روستا را تأیید می‌کند و می‌گوید: «بیماران در مواجهه با سالک درد زیادی تحمل می‌کنند به‌ویژه اینکه گاهی باید چندین آمپول گلوکانتیم را در اطراف زخم تزریق کنند. اگر زخم پیشرفت داشته باشد، تعداد زخم‌ها زیاد و بزرگ می‌شود و درمان را سخت‌تر می‌کند. »
هفته‌ای 700هزار تومان کرایه تاکسی می‌دهیم
کمی آنطرف‌تر از خانه علی‌آقا هم خانه اعظم‌خانم است. او هم سالک گرفته. 4زخم بزرگ و عذاب‌آور روی دست‌هایش تا بازو دیده می‌شود: «هفته‌ای 600 تا 700هزار تومان کرایه تاکسی می‌دهم. اولش فکر می‌کردم نیش زنبور است. پماد و کپسول هم دادند اما خوب نشد. 4ماه است درمان می‌کنم اما هنوز هم از زخم‌هایم خون می‌آید.» به‌گفته او، چند کودک هم در روستا گرفتار سالک شده‌اند، دست‌ها و صورتشان زخم شده و وضعیت‌شان خیلی بد است. مسئول واحد بیماریهای فراگیر شبکه بهداشت و درمان ورامین اما تأکید می‌کند که آمار ابتلای کودکان به سالک در ورامین چندان بالا نیست و در این روستا تنها 3کودک مبتلا شده‌اند، اما به هر حال، احتمال ابتلا به این بیماری در کودکان بیشتر است. آمارهای وزارت بهداشت در سال99 نشان می‌دهد بیشترین گروه سنی درگیر سالک، کودکان رده سنی زیر 10سال با 3277 ابتلا بود.
18میلیون تومان برای خرید دستگاه کرایو
حصارگلی امکانات بهداشتی زیادی ندارد، اهالی‌اش برای درمان راهی روستای محمدآباد می‌شوند. برای ترمیم و بهبود زخم‌ها هم اهالی این منطقه و محمدآباد پول جمع کردند و دستگاه کرایو خریده‌اند؛ دستگاهی که روی زخم‌های موضعی می‌کشند که منجر به بهبود وضعیت زخم‌ها می‌شود. اهالی روستا 18میلیون تومان جمع کردند و این دستگاه را خریدند. رغبتی، مسئول واحد بیماریهای فراگیر شبکه بهداشت و درمان ورامین درباره خرید این دستگاه می‌گوید: «در شبکه بهداشت ورامین این دستگاه را داریم اما تردد برای مردم این دو روستا سخت است و به همین دلیل خودشان تصمیم گرفتند پول جمع کنند و دستگاه را بخرند.» رغبتی در پاسخ به این سؤال که با توجه به نزدیکی به تهران و تردد روزانه بخش زیادی از مردم این منطقه به شهرهای اطراف، آیا احتمال انتقال آلودگی وجود دارد، می‌گوید: «اگر سالک بومی و قابل انتقال شود، خطرناک است، ما نمی‌توانیم ناقلان اصلی این سالک‌ها را به‌صورت کلی از بین ببریم. حتی سمپاشی هم نمی‌تواند مانع از حیات این پشه‌های خاکی شود. بیماری هنوز اپیدمی نشده که به‌صورت کلی اقداماتی برای سرکوب آنها انجام شود، به همین دلیل افرادی که در بیابان زندگی یا کار می‌کنند همواره در معرض نیش‌زدگی این پشه‌ها قرار دارند.»
نه فقط در روستاها که نزدیک جاده‌های ورودی ورامین به سمت تهران و سمنان هم پرشده از نخاله و پسماند. گفته می‌شود در ورامین هر سال مواردی از سالک وجود داشته اما تا سال گذشته، مبتلایان به سالک کسانی بودند که به دیگر نقاط کشور ازجمله بم و سبزوار و حتی افغانستان سفر کرده بودند اما امسال شیوع بیماری بومی است. خطر بازگشت پشه‌های خاکی با گرم شدن هوا و گسترش سالک در مناطق شهری و روستایی ورامین و احتمال سرایت آن به تهران، موضوع نگران‌کننده‌ای است که نیاز به یک اقدام فوری دارد.
نخاله‌های رها شده، عامل بیماری
در روستاهای ورامین، علاوه بر تعرض به زیستگاه جوندگان صحرایی، تجمع نخاله و انباشت کودهای کشاورزی، رها شدن فاضلاب و دفن نخاله‌های سازمانی شرایط را وخیم کرده است. بهزاد امیری، رئیس اداره بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت وضعیت نامناسب این منطقه را تأیید می‌کند و می‌گوید: «رعایت بهداشت محیط در این روستاها مطلوب نیست و جمع‌آوری و دفع زباله‌ها و نخاله‌های ساختمان، روان‌آب و فاضلاب‌ها به خوبی انجام نمی‌شود. پراکنده شدن کودهای حیوانی باعث شده تا شرایط رشد و نمو حشرات و جوندگان تسهیل شود. از سوی دیگر ساخت‌وسازهایی هم در نزدیکی محل زیست جوندگان صحرایی صورت گرفته و با توجه به‌وجود پشه‌های خاکی و اینکه آنها می‌توانند دو کیلومتر پرواز کنند، احتمال گزش انسان‌ها از سوی پشه‌های آلوده بیشتر شده است.» به‌گفته امیری، ایجاد باغ‌های پسته هم در روند زیست طبیعی جوندگان تأثیراتی داشته است چرا که اقدامات توسعه‌ای بدون پیوست سلامت انجام شده و این می‌تواند منجر به تولید و تکثیر جوندگان هم بشود: «در چند روز آینده، در وزارت بهداشت با توجه به تصمیم‌گیری‌های کمیته ستاد مرکزی و کمیته کشوری کنترل جمعیت ناقل، سمپاشی، لانه‌کوبی و طعمه‌گذاری برای کاهش جمعیت جوندگان در دستور کار قرار می‌گیرد.» او درباره نگرانی‌های مردم ساکن در شهرهای اطراف ورامین از شیوع و انتقال این بیماری هم توضیح می‌دهد: «موارد ابتلا به سالک در تهران نداریم اما به هر صورت شیوع سالک به‌عنوان یک تهدید برای سلامت مطرح است به‌ویژه در افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف‌تری هستند. وقتی که زخمی ازجمله سالک در بدن ایجاد می‌شود در افراد دارای اختلال سیستم ایمنی، این تعداد زخم‌ها می‌تواند متعدد و پراکنده‌تر باشد. توصیه عمومی به مردم هم این است که در مناطق سالک‌خیز اگر مبتلا به زخمی شدند و بین 10تا14روز ماندگار شد و بهبودی نداشت، حتما برای انجام تست به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه کنند. خیلی مهم است که این گزش و زخم ناشی از آن در مراحل اولیه شناسایی شود تا با هزینه و عوارض کمتر درمان شود.»
آخرین اخبار اجتماعی را در صفحه اخبار اجتماعی حادثه 24 بخوانید.