حادثه 24 - تقاضا برای مهاجرت در ایران صعودی شده و این روند در تجربیات روزمره افراد هم قابل مشاهده است. علت هم نیازی به کنکاشِ گسترده ندارد: رشد اقتصادی ایران از ابتدای دهه ۱۳۹۰ به این سو تقریبا صفر بوده، حال آنکه در همین بازه زمانی جمعیت ایران حدود ۹ میلیون نفر افزایش داشته و از ۷۵ میلیون نفر (در سال ۱۳۹۰) به حدود ۸۴ میلیون نفر (در سال ۱۴۰۰) رسیده است.
کیک اقتصاد ایران کوچک شده و سهم هر شهروند ایرانی از کیک اقتصاد ایران، اکنون کمتر از ۱۰ سال پیش است. به این ترتیب، کسانی که فشار کاهش «درآمد سرانه» را حس می‌کنند، می‌توانند به صورت بالقوه متقاضی «مهاجرت اقتصادی» باشند.
دلایل مهاجرت اما صرفا اقتصادی نیستند و می‌تواند دلایل سیاسی، تحصیلی، پیوستن به خانواده (نسل دوم و سوم مهاجرت) و مواردی از این قبیل باشد. با این همه، آنچه واضح است این است که حالا در قیاس با گذشته، ایرانی‌های بیشتری می‌خواهند کشورشان را ترک کنند.
در این میان، تقاضای مهاجرت و جنس آن، تا حدی به درآمد افراد و طبقه اجتماعی آنها هم بستگی دارد. بر این اساس، در حالی که مهاجرت به دلایل سیاسی و تحصیلی می‌تواند به دهک‌های پایین درآمدی ربط داشته باشند، مهاجرت از طریق سرمایه‌گذاری احتمالا منحصر به دهک‌های درآمدیِ بالاتر و طبقات اجتماعیِ فرادست است.
پولدارهای ایرانی، به کجا مهاجرت می‌کنند؟
اما اگر صرفا بر روند مهاجرت دهک‌های درآمدی بالاتر تمرکز کنیم، این پرسش پیش می‌آید که این به اصطلاح «پولدارهای ایرانی»، کدام کشورها را برای مهاجرت انتخاب می‌کنند؟ پاسخ روشن است: معمولا کشورهایی که از طریق سرمایه‌گذاری اقامت می‌دهند و قوانین مهاجرتی ساده‌تری هم دارند.
اما کدام کشورها چنین مزایایی برای مهاجرت دارند؟ در ادامه، به فهرستی از برخی کشورها که ساده‌ترین قوانین مهاجرتی را دارند و البته از طریق سرمایه‌گذاری، به فردِ مهاجر اقامت دائم می‌دهند، اشاره می‌کنیم.
۱- ترکیه
روند رو به رشد اقتصاد ترکیه در سال‌های اخیر نزولی شده و به همین دلیل، این کشور برای تداوم جذب سرمایه، پیشنهاد بسیار وسوسه‌کننده‌ای به مهاجران می‌دهد: اخذ اقامت دائم با خرید ملک به ارزش دست‌کم ۲۵۰ هزار دلار آمریکا (یا معادل آن به لیر ترکیه).نکته این است که فرد سرمایه‌گذار می‌تواند چند ملک بخرد که ارزش مجموع آنها ۲۵۰ هزار دلار آمریکا باشد و حتی ملک یا املاک خریداری شده را اجاره هم بدهد. مزیت دیگر این برنامه مهاجرتی برای ایرانی‌ها، عدم نیاز به ویزا برای ورود به خاک ترکیه و البته نزدیکی جغرافیایی و فرهنگی دو کشور است.
روش دیگر، سرمایه‌گذاری به ارزش دست‌کم ۵۰۰ هزار دلار آمریکا در یک شرکت تجاری در ترکیه، یا اشتغال‌آفرینی برای ۵۰ نفر در این کشور است. با خرید اوراق بدهی دولتی ترکیه به ارزش دست‌کم ۵۰۰ هزار دلار آمریکا (و نگهداری آنها برای حداقل ۳ سال) هم ترکیه به فرد سرمایه‌گذاری و خانواده‌اش اقامت دائم می‌دهد، اقامتی که بعدها می‌تواند به اخذ پاسپورت ترکیه ختم شود.
۲- یونان
برنامه مهاجرتی یونان برای مهاجرت از طریق سرمایه‌گذاری حتی جذاب‌تر هم هست. با خرید ملک به ارزش دست‌کم ۲۵۰ هزار یورو در خاک یونان، فرد می‌تواند برای خودش، همسرش، فرزندان زیر ۱۸ سال، پدر و مادرش و حتی پدر و مادر همسرش اقامت ۵ ساله یونان را دریافت کند.
این اقامت بعد از ۵ سال دوباره قابل تمدید است و اگر فرد ۷ سال ملکِ خریداری شده را در اختیار داشته باشد، می‌تواند برای دریافت پاسپورت یونان هم اقدام کند. این تقریبا بهترین و ارزان‌ترین برنامه مهاجرتی در خاک اتحادیه اروپا است.
علاوه بر این، نیازی به حضور فرد در خاک یونان نیست و در مدت در اختیار داشتن اقامت هم امکان مسافرت به تمام کشورهای عضو منطقه «شنگن» وجود دارد. افزون بر این، امکان استفاده از خدمات بیمه‌ای و دانشگاه‌های یونان هم در مدت زمان در اختیار داشتن اقامت وجود دارد.
۳- قبرس
اقامت از طریق سرمایه‌گذاری در قبرس، تا همین اواخر یکی از جذاب ترین گزینه‌ها برای ایرانی‌ها بود، اما این کشور از حدود یک سالِ پیش به این سو، این برنامه مهاجرتی را معلق کرده و هنوز مشخص نیست که تمدیدی هم در کار باشد یا نه.
اقامت از طریق سرمایه‌گذاری در قبرس، گران‌تر از موردِ مشابه در یونان بود. در این برنامه مهاجرتی، فرد سرمایه‌گذار می‌توانست با خرید ملک به ارزش حدود ۲٫۱۵ میلیون یورو، اقامت قبرس را دریافت کند و البته (بر خلاف یونان) ظرف ۶ ماه تابعیت اتحادیه اروپا را دریافت کند.
با دریافت تابعیت اتحادیه اروپا، مسافرت، کار، تحصیل و زندگی در تمام کشورهای عضو اتحادیه برای فرد و افراد تحت تکفل او فراهم می‌شد.
۴- پرتغال
برنامه مهاجرتی پرتغال برای اخذ اقامت از طریق سرمایه‌گذاری هم یکی دیگر از برنامه‌های بسیار پرطرفدار از این دست، نه فقط برای ایرانی‌ها، که برای شهروندان کشورهای دیگر است.
در این برنامه مهاجرتی، با خرید ملکی به ارزش دست‌کم ۵۰۰ هزار یورو (۴۰۰ هزار یورو در مناطق کم جمعیت‌تر)، فرد می‌تواند اقامت دائم پرتغال را بگیرد.
شیوه دیگر، پرداخت مبلغ ۲۵۰ هزار یورو به یک موسسه هنری یا فرهنگی، یا پرداخت مبلغ ۳۵۰ هزار یورو به یک طرح علمی تحقیقاتی در خاک پرتغال است. روند اخذ اقامت از طریق این برنامه (در مقایسه با موارد مشابه) بسیار شفاف است و معمولا شش ماه بیشتر زمان نمی‌برد.
۵- اسپانیا
«ویزای طلایی اسپانیا» هم شبیه به مورد مشابه در پرتغال است. در اینجا هم متقاضی می‌تواند با خرید ملکی به ارزش دست‌کم ۵۰۰ هزار یورو در اسپانیا، اقامت بگیرد. از شیوه‌های جایگزین هم می‌توان به سرمایه‌گذاری مبلغ یک میلیون یورو در یک شرکت اسپانیایی، یا انتقال یک میلیون یورو سرمایه به اسپانیا اشاره کرد. متقاضی همچنین می‌تواند ۲ میلیون یورو اوراق بدهی دولت اسپانیا را خریداری کند و اقامت را دریافت کند.
یکی از مزیت‌های این برنامه مهاجرتی این است که تنها یک بار ورود به خاک اسپانیا در طول سال برای حفظ اقامت کافی است. علاوه بر این، روند اخذ اقامت از طریق سرمایه‌گذاری هم در این برنامه به نسبت سریع است و بین یک تا ۲ ماه طول می‌کشد.
ایرانی‌ها به کدام کشورها مهاجرت می‌کنند؟
اما جدا از این برنامه‌های مهاجرتی که به نظر می‌رسد به دهک‌های درآمدی بالاتر اختصاص داشته باشد، به طور کلی ایرانی‌ها کدام کشورها را برای مهاجرت ترجیح می‌دهند؟ بر اساس گزارش مهاجرت سال ۱۴۰۰ که توسط «رصدخانه مهاجرت ایران» منتشر شده، مهاجرت ایرانیان به ترکیه از سال ۲۰۱۶ میلادی تاکنون ۳ برابر شده و حالا این کشور، دومین مقصد مهاجرت ایرانی‌ها است.
پیش از این آمریکا، کانادا و آلمان اولین مقاصد مهاجرتی ایرانیان بودند اما حالا ترکیه جای آلمان و کانادا را گرفته و به دومین مقصد مهاجرتی ایرانیان بدل شده است. این گزارش نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ میلادی، جمعیت مهاجران ایرانی در ترکیه نسبت به سال ۱۹۹۰ حدود ۴ برابر شده و میزان مهاجرت به این کشور در چهار سال گذشته هم ۳ برابر رشد داشته است.
تعداد جمعیت مهاجران با تابعیت ایرانی در ترکیه براساس سال اخذ اقامت در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۸ دو برابر شده و در سال ۲۰۱۸ نیز نسبت به سال ۲۰۱۷ دو برابر رشد داشته است. اما نکته جالب توجه این است که گویا ترکیه برای ایرانیان پایگاه اول مهاجرت است و نه مقصد نهایی. چون در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۸ هزار نفر از شهروندان ایرانی از ترکیه خارج شده‌اند.