حادثه 24 - باسکول خراب گمرک اسلام قلعه، انفجار تانکر گاز در خروجی گمرک و نبود امکانات اطفای حریق ازجمله دلایلی بود که باعث گستردگی آتش‌سوزی و انفجار کامیونهای در مرز ایران و افغانستان شد.
از روز شنبه که خبر انفجار و آتش‌سوزی صدها کامیون ترانزیتی در مرز ایران و افغانستان منتشر شد، حالا همه نگاه‌ها به این حادثه معطوف شده و اینکه علت حادثه چه بود؟ چند نفر در این آتش‌سوزی وحشتناک جان باختند؟ چند کامیون سوختند؟ و آیا کامیونهای ایرانی هم در این حادثه خسارت دیدند از مهم‌ترین سؤالاتی است که افکار عمومی به‌دنبال پاسخ آن است.
از روز گذشته که حریق در گمرک اسلام قلعه با کمک ده‌ها تیم و خودروی امدادی و آتش‌نشانی از شهرهای مختلف خراسان رضوی اطفا شده و شعله‌های آتش فروکش کرده بود، کلیپ‌ها و عکس‌های زیادی درباره این حادثه در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد که نشان می‌‌داد این حادثه خسارات بسیار زیادی به جا گذاشته است. در یکی از کلیپ‌ها یک راننده کامیون افغان دیده می‌شود که می‌گوید: موتر(کامیون) من 3روز در گمرک(اسلام قلعه) بود و اجازه خروج نمی‌دانند. آن را 30هزار دلار خریده بودم و همه دارایی‌ام بود. حالا کاملا سوخته و جواب تاجر(صاحب بار) را چه بدهم؟ چرا نگذاشتند که زودتر از اینجا خارج شوم؟
اینکه چرا در زمان شروع آتش‌سوزی در گمرک اسلام قلعه بیش از 2هزار کامیون در آنجا حضور داشتند؟ سؤالی است که سیدروح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران می‌گوید: ما در گمرک دوغارون 12باسکول داریم که کامیون‌ها پس از توزین از طریق این باسکول‌ها و تکمیل مدارک از مرز ایران خارج و وارد گمرک اسلام قلعه می‌شوند. اما متأسفانه در آن‌سوی مرز فقط 2باسکول وجود دارد که یکی از آنها خراب بود و دیگری هم خوب کار نمی‌کرد. همین باعث شده بود که کامیون‌ها در گمرک اسلام‌قلعه معطل بمانند و حتی برای اینکه کارهای توزین و سایر مراحل طی و مجوز خروج آنها صادر شود، چند روز در آنجا بمانند.
بیشتر کامیون‌ها افغانستانی بودند
لطیفی ادامه می‌دهد: تجارت ما با افغانستان به روش ترانشیپ‌منت است. یعنی به این‌صورت که کامیونهای ما کالا را در مرز تحویل افغانستان می‌دهند و در آنجا پس از توزین و انجام سایر مراحل، کالا در کامیونهای افغانستانی بارگیری و به مقصد ارسال می‌شود. حتی گاز و مشتقات نفتی نیز به همین روش به افغانستان صادر می‌شود و به همین دلیل بیش از 80درصد کامیون‌هایی که روز حادثه در گمرک اسلام قلعه بودند، متعلق به شرکت‌های افغانستانی بودند. با این حال از آنجا که شنبه‌شب حریق مهار شد و کار لکه‌گیری نیز ممکن است تا امشب (یکشنبه شب) طول بکشد، هنوز نمی‌توان برآوردی از میزان خسارت، تعداد دقیق کامیونهای حادثه دیده و تلفات جانی ارائه کرد. برخی از کامیونهای ایرانی هم هستند که به آن‌سوی مرز هم تردد دارند و کالاها را به مقاصد نزدیک مرز منتقل می‌کنند و هنوز نمی‌توان از تعداد دقیق کامیونهای ایرانی حادثه دیده آمار دقیق ارائه کرد.
راه فرار بسته بود
این آتش‌سوزی هولناک زمانی شروع شد که یک کامیون حامل گاز قصد خروج از گمرک اسلام‌قلعه را داشت. این کامیون از چند روز قبل‌تر در گمرک بود و به تازگی مجوز خروج دریافت کرده و قصد خروج از گمرک را داشت که به دلایلی که هنوز مشخص نیست، آتش گرفت.
سخنگوی گمرک ایران می‌گوید: تانکر گاز در خروجی گمرک آتش‌گرفت و آتش‌سوزی آن حدود 5تا 6دقیقه ادامه داشت اما به‌دلیل اینکه در آن‌سوی مرز امکانات اطفای حریق وجود نداشت، به‌دلیل گرم شدن تانکر گاز انفجار و آتش‌سوزی مهیبی رخ داد. این مسئله باعث شد که راه خروج سایر کامیون‌ها مسدود شود. با این حال به محض اطلاع از این حادثه و با هماهنگی‌های انجام شده، مرز ایران باز گذاشته شد تا کامیون‌ها به سرعت از محل حادثه دور شوند. حتی 3محوطه بزرگی که در گمرک دوغارون وجود دارد به سرعت تخلیه شدند تا کامیون‌ها به آنجا هدایت شده و از خطر دور بمانند. بیش از 2هزار کامیون که در آن‌سوی مرز گرفتار بودند با این اقدام گمرک ایران وارد کشور شده و از خطر آتش‌سوزی نجات یافتند. با این حال حدود 500تا 600کامیون که موفق به فرار نشده بودند در محاصره آتش قرار گرفته و سوختند.
ضرر هنگفت یک شرکت
فاجعه گمرک اسلام‌قلعه به یکی از شرکت‌های سوختی افغانستان خسارت زیادی وارد کرد. این شرکت دومین شرکت بزرگ سوختی افغانستان بود که حدود 330تا 340کامیون متعلق به آن برای بارگیری سوخت در محل حادثه حضور داشتند که در جریان آتش‌سوزی، سوختند. سخنگوی گمرک ایران می‌گوید:ای کاش کسانی که در قالب ائتلاف به افغانستان حمله کردند، به توسعه زیرساخت‌های آنها نیز کمک می‌کردند. اگر امکانات اطفای حریق در گمرک اسلام قلعه مهیا بود، شاید هرگز چنین اتفاقی رخ نمی‌داد. در این حادثه به تاسیسات گمرکی ایران هیچ خسارتی وارد نشد و اگر اقدام بمو‌قع برای بازگذاشتن مرز و انتقال کامیون‌ها به گمرک دوغارون انجام نمی‌شد، حالا تعداد بسیار بیشتری از کامیون‌ها سوخته بودند. به‌دنبال این حادثه، تیم مدیریت بحران در خراسان رضوی تشکیل و حتی والی هرات با ورود به ایران از نزدیک شاهد تصمیم‌گیری‌های تیم مدیریت بحران و اقدامات انجام شده برای مهار حریق در گمرک اسلام قلعه بود. پس از اطفای حریق نیز با توجه به قوانین بین‌المللی اگر افغانستان اجازه بدهد، حاضریم در بررسی ابعاد حادثه و مشخص شدن میزان خسارات مالی و جانی با آنها همکاری کنیم.
قدردانی از کمک ایران
روز گذشته امرالله صالح، معاون رئیس‌جمهوری افغانستان در صفحه فیسبوک خود از کمک نیروهای امدادی و آتش‌نشانی ایران برای خاموش کردن آتش‌سوزی سپاسگزاری کرد و استاندارد نبودن خدمات رسانی در گمرکات و مرزهای این کشور را یکی از مشکلات اساسی عنوان کرد. در همین حال، خبرگزاری فارس، از آتش‌سوزی حداقل ۷۰ کامیون ایرانی در این حادثه و کشته یا زخمی شدن حداقل 70نفر در گمرک اسلام قلعه خبر داد اما هنوز منابع رسمی آمار دقیقی در این خصوص اعلام نکرده‌اند.