حادثه 24 - تغییرات میدان مغناطیسی زمین و آلودگیهای شیمیایی و صوتی می‌توانند مهم‌ترین نقش را در به گل نشستن آب‌بازانی چون نهنگ ایفا کنند.
در حالی که چندی پیش لاشه یک نهنگ گرمسیری به طول ۱۴ متر در ساحل شرقی جزیره کیش به گل نشسته بود، عصر امروز هم لاشه یک نهنگ در یک کیلومتری جزیره کیش در حال نزدیک شدن به ساحل مشاهده شد.
اینکه چرا این نهنگ‌های عظیم‌الجثه سر از ساحل در می‌آورند پرسشی است که تا کنون پاسخ شفافی به آن داده نشده است.
علی امیرابراهیمی، کارشناس و پژوهشگر محیط زیست در این باره گفت: به گل نشستن (Stranding ) یک فرآیند طبیعی است و از زمانی که بشر پستانداران دریایی و آب بازان را شناخته با پدیده به گل نشستن آنها آشنا شده؛ به طوری که پدیده به گل نشستن حتی در نقاشی‌های قدیمی قرن ۱۷و ۱۸میلادی هم به تصور کشیده شده است.
وی افزود: برخی از آب بازان پس از مرگ، توسط پدیده‌های طبیعی از جمله جریان‌های اقیانوسی و امواج، جزر و مد شسته شده و به ساحل می‌رسند. اما برخی از آب‌بازان (Cetaceans) به صورت زنده به گل می‌نشینند که هنوز دلیل قطعی و ثابت‌شده‌ای برای این پدیده اعلام نشده است اما فرضیه‌های مختلفی به عنوان دلیل زنده به گل نشستن آب‌بازان مطرح شده‌اند که یکی از آنها به هم ریختن میدان مغناطیسی زمین است.
امیرابراهیمی با اشاره به اینکه آب‌بازان از میدان مغناطیسی زمین برای جهت‌یابی و مهاجرت استفاده می‌کنند گفت: آب‌بازان قابلیت بایومگنتیزم دارند که باعث می‌شود بتوانند میدان‌های مغناطیسی را احساس کرده و بر اساس یادگیری‌هایی که در گروه‌های خانوادگی داشته‌اند با دنبال کردن مسیرهای مغناطیسی به مقصدشان برسند. این مقصدها ممکن است مناطقی باشد که برای تغذیه آب‌بازان مناسب هستند مانند اقیانوس اطلس شمالی یا اقیانوس آرام شمالی و حتی قطب شمال و یا مناطق استوایی که برای جفت‌یابی و فرزندآوری مناسب هستند.
وی یادآور شد: بعضی فرایندهای طبیعی مانند زلزله‌های ایجاد شده در پوسته‌های زمین، طوفانها یا تغییر جریان‌های اقیانوسی باعث به هم ریختن میدان مغناطیسی زمین شده و در نتیجه به آشفتگی مسیریابی مغناطیسی آب‌بازان منجر می‌شود و آنها را به ساحل هدایت می‌کند.
این کارشناس محیط زیست ادامه داد: اما در برخی مناطق، تعداد موارد به گل نشستن آب بازان بیشتر از اندازه طبیعی است مانند خلیج فارس و دریای عمان. این به گل نشستن‌ها ممکن است بر اثر ورود آلودگیهای شیمیایی، پساب‌های کشتی‌ها و فاضلاب‌های تسویه نشده و آلودگیهای نفتی به آب باشد که می‌توانند باعث بیماری‌های مختلف شده و تاثیری مخرب روی مغز آب‌بازان به جا بگذارد؛ تاثیری که پژواک‌یابی، بایومگنتیزم و در نتیجه مسیریابی آنها را مختل کند.
وی تاکید کرد: حتی صیادی افسار گسیخته که منجر به فروپاشی تنوع زیستی اقیانوس می‌شود می‌تواند عاملی برای تضعیف سیستم ایمنی و مسیر یابی آب بازان تلقی شود. همچنین سیستم سونار و آلودگیهای صوتی کشتی‌ها هم علاوه بر ایجاد استرس در آب‌بازان به راحتی بر پژواک‌یابی و در نتیجه بر مسیریابی آنها تاثیر منفی می‌گذارد.
امیرابراهیمی در پاسخ به اینکه اگر آب‌بازانی چون نهنگ، زنده به گل نشسته باشند چگونه می‌توان آنها را نجات داد گفت: بومیان و مسئولان محیط زیست می‌توانند در نجات آنها نقشی اساسی داشته باشند و بایدها و نبایدها را مدنظر داشته باشند. ابتدا باید با مسئولان و متخصصان محلی تماس گرفته شود.
وی افزود: یکی از نکات مهم برای نجات آب‌بازان به گل نشسته این است که حتما باید برای آنها به سایبان تعبیه شود چون پوست حساسی دارند و به راحتی دچار آفتاب‌سوختگی می‌شوند. همچنین باید پوستشان به طور مداوم با همان آب اقیانوس، مرطوب نگه داشته شود.
وی با بیان اینکه آب‌باز به گل نشسته حتما باید به حالت طبیعی و روی شکم قرار گرفته باشد گفت: حفره‌های تنفسی باید به سمت بالا قرار بگیرند تا از ورود آب و ماسه به آنها جلوگیری شود. همچنین باید از ایجاد سر و صدا در اطراف آب‌باز به گل نشسته جلوگیری شود چون آب‌بازان به شدت به صدا حساس هستند و دچار استرس می‌شوند. همچنین باید از کشیدن یا گرم شدن باله و دم آنها و استفاده از لوسیون‌ها و مواد شیمیایی روی پوست آنها خودداری شود.
امیرابراهیمی با اشاره به اینکه برخی از به گل‌نشستنها به صورت گروهی صورت می‌گیرند گفت: آب‌بازان در گروه‌های خانوادگی (pod) که از چند فرد تا چند صد فرد عضو دارند زندگی، تغذیه و مهاجرت می‌کنند و با سایر اعضای گروه، روابط اجتماعی و عاطفی بسیار قدرتمند و پیچیده دارند به طوری که اگر یکی از آنها بیمار شده و دچار اختلال در مسیریابی شود ممکن است سایر اعضای خانواده هم همراهیش کرده و در ساحل به گل بنشینند.
وی در پایان گفت: به گل نشستن‌های گروهی در آب‌بازانی مثل نهنگ خلبان (pilot whales) بعضی از دلفینهای اقیانوسی مثل پوزه بطری (bottle- nosed dolphin) و دلفین پهلو سفید اقیانوس آرام (pacific white-sided dolphin) دیده شده است.
آب‌بازان راسته‌ای از پستانداران هستند که شامل نهنگ‌ها، دلفین‌ها و گرازماهیان می‌شوند. آب‌بازان پستاندارانی دریایی هستند که با شرایط زندگی در آب سازگار شده‌اند. بدن آنها دوکی‌شکل است و دست‌های آنها به صورت باله درآمده‌است. باله‌های کوچک پشتی آنها اندامی تحلیل‌رفته هستند. این باله‌های پشتی به ستون فقرات نچسبیده‌اند و در درون بدن پنهان هستند.