حادثه 24 - برخی از زنان در محیط کار خود با آزار جنسی روبه‌رو هستند، آزار جنسی لزوماً به معنای تعرض فیزیکی نیست، بلکه به هر نوع رفتاری گفته می‌شود که از جانب مرد اتفاق افتاده و بار جنسی داشته باشد و زن راضی به دریافت آن نباشد، زنان هم معمولاً در برابر این آزارها سکوت می‌کنند تا آبرو و کار خود را حفظ کنند.
«جلسه هیئت‌مدیره که تمام شد مدیر من را به اتاقش صدا کرد درحالی‌که از سخنرانی قرای من تعریف می‌کرد ناگهان مرا در آغوش کشید، چندثانیه‌ای شوک بودم که چه اتفاقی در حال رخ دادن است، من متأهل بودم و او می‌دانست، اما چه‌کاری باید می‌کردم»، «هرروز که ظرف غذایم را برای گرم کردن به آبدارخانه می‌بردم، همکار آقایم با لبخند ملیحی از طرح‌های گوگولی روی ظرفم صحبت و سعی می‌کرد خودش را به من نزدیک کند تا پایان روز استرس داشتم که نکند بخواهد از این طریق به من نزدیک شود»، «اگر همان روز اول که همکارم به بهانه چک کردن سیستمم بدنم را لمس کرد با جرئت می‌گفتم نه، شاید امروز دیگر با عکس‌های برهنه‌ام مرا تهدید به ادامه رابطه جنسی نمی‌کرد»، «بدون مقدمه رئیسم پیامکی ارسال کرد و پرسیده بود آیا تابه‌حال به رابطه جنسی با من فکر کرده‌ای یا خیر، پاسخی ندادم اما همان ماه حقوقم را به یک‌سوم کاهش داد و ادعا کرد که مشکلات اقتصادی باعث کاهش حقوقم شده است».
این‌ها تنها بخشی از آزارهای زنان در محیط کار است، آزارهایی که اغلب با سکوت خانم‌ها در برابر فرد آزارگر ادامه پیدا می‌کند، آزار جنسی تنها به رابطه جنسی ختم نمی‌شود بلکه نگاه‌های چشم چرانانه، به کار بردن کلماتی که به شریک جنسی گفته می‌شوند، تمایل برای دوست شدن و تقاضای صریح رابطه جنسی از نمونه‌های شایع این مسئله است.
اگرچه بیشتر آزار و تجاوزهای جنسی در محل کار بین مرد بالا رده و زن پایین رده اتفاق می‌افتد اما در مواقع نادری این دو می‌توانند هم‌سطح هم باشند. مثلاً زنی به همکار مرد خود اعتماد می‌کند و مسائل شخصی خودش را با او در میان می‌گذارد و مرد با سوءاستفاده از این اطلاعات، زن را تهدید می‌کند که اگر به میل جنسی او تن ندهد این اطلاعات را در اختیار دیگران قرار می‌دهد.
برخی اوقات آزار و تجاوز جنسی در محل کار به شکل واضح انجام می‌شود. مثلاً مقام بالادست شما، از شما درخواست می‌کند که درازای ترفیع درجه یا چشم‌پوشی از اشتباهات شما، عملی جنسی برای او انجام دهید؛ اما برخی اوقات آزار و اذیت جنسی به‌سادگی قابل‌تشخیص نیست، اما در برابر این آزارها باید چه برخوردی داشته باشیم؟
آزار را اعلام کنید و نترسید
دکتر مجید ابهری رفتارشناس و آسیب‌شناس در این خصوص به ایسنا می‌گوید: آزار سازمانی یعنی مزاحمت برای بانوان در محل کار، مسئله‌ای جهانی است که به شکل‌های مختلف آزار کلامی، تلفنی، مکاتبه‌ای، فیزیکی و جنسی رخ می‌دهد.
وی ادامه می‌دهد: خوشبختانه در کشور ما آزار زنان در محیط کار به سطح قابل‌توجهی نرسیده است ولی در هر اندازه که باشد نگران‌کننده و آزاردهنده است، اغلب نتیجه این آزارها جلوگیری خانواده از اشتغال دختران و همسران در بیرون از خانه است.
ابهری خاطرنشان می‌کند: آزار زنان در محیط کار ابعاد مختلفی دارد اما ازنظر رفتارشناسی اجتماعی کنش یا واکنش خانم‌ها در این زمینه بسیار مهم است، گاهی بابی اعتنایی یا انتقال موضوع به مافوق می‌شود ازاین‌گونه مزاحمت‌ها پیشگیری کرد، گاهی وقاحت و سماجت فرد از این مرزها عبور می‌کند در این صورت برای جلوگیری از برخوردهای بعدی باید از طریق مراجع قضایی انتظامی یا بالاترین مرجع سازمانی به این موضوع رسیدگی کرد.
وی تأکید می‌کند: متأسفانه بسیاری از بانوان تصور می‌کنند اگر این‌گونه آزار را به همسر یا مردان خانواده اطلاع دهند نشانه نقطه‌ضعفشان است، اگرچه مردان خانواده در ایجاد این ذهنیت نقش مهمی دارند.
این رفتارشناس یادآور می‌شود: علت این نوع رفتار از سوی مردان در محیط کار نشانه ضعف تربیت خانوادگی، کمرنگ بودن ارزش‌های اجتماعی، کمبود یا کمرنگ بودن ارزش‌های دینی و معنوی، بیماری لذت بردن از آزار دیگران (سادیسم) است که فرد بدون توجه به متأهل بودن یا تعهدهای اخلاقی و فرهنگی باعث آزار خانم‌های همکار می‌شود.
وی اظهار می‌کند: بعضی بانوان به خاطر ترس از آبروریزی و یا مهم‌تر از آن قطع حقوق و غرامت براثر اخراج در برابر این رفتارها سکوت می‌کنند، درحالی‌که سکوت در برابر این‌گونه افراد به معنای خیانت به دیگر زنان است، زنان هنگام قرارگرفتن در این موقعیت با توکل به خدا باید بر ترسشان غلبه کنند.
ابهری بیان می‌کند: برخی از افراد دچار بیماری روحی و روانی هستند و آزار دیگران موجب آرامش آن‌ها می‌شود، اما آنچه اهمیت دارد تقویت تربیت خانوادگی است والدین باید به پسران خود آموزش دهند که زنان دیگر مانند ناموس آن‌ها هستند و باید از آن‌ها دفاع کنند همچنین آموزش به بانوان در خصوص نحوه برخورد با این‌گونه افراد در محل کار نیز می‌تواند از این مسئله پیشگیری کند.
وی عنوان می‌کند: در محیط کار احترام متقابل و حفظ چارچوب اداری دارای اهمیت است، خانم‌ها دارای حسی قوی درزمینه تشخیص مزاحمت مردان هستند و می‌فهمند این مرد قصدش مزاحمت است بنابراین از رفتار صمیمانه با او باید خودداری کنند.
مدیر سازمان نقش اساسی در حفظ سلامت سازمان دارد
این رفتارشناس بیان می‌کند: در این میان مدیریت سازمان نقش اساسی در حفظ سلامت سازمانی دارد و باید به خانم‌ها بگوید اگر هرکسی برایش مزاحمت ایجاد کرد مسئله را به‌صورت محرمانه بدون اینکه نام خانم مطرح شودبه مدیر سازمان اطلاع دهند تا با فرد خاطی برخورد شود.
وی اظهار می‌کند: مدیر باید نقش پدر در سازمان را داشته باشد و برای کارکنان مجموعه امنیت روانی ایجاد کند، در برخی موارد مدیر مجموعه فردی آزارگر است که در این صورت باید موضوع را بدون ترس به مقام مافوق آن اطلاع بدهند و از این مسئله که اگر بگویم آبروی خودم می‌رود نترسند.
ابهری تأکید می‌کند: اگر مدیر یا همکار به هر بهانه‌ای و به‌صورت ناملموس فرد را مورد آزار قرار می‌دهد باید در گام اول مؤدبانه اعتراض کرد برای مثال بگویید «از اینکه مرد غریبه مرا لمس کند حس بدی پیدا می‌کنم»، «از شنیدن این حرف‌ها حالم بد می‌شود» درنهایت اگر آزارها ادامه دارد فرد باید محیط کار خود را ترک کند و هیچ بهانه‌ای مانند نیازمند پول بودن نباید زمینه ایجاد آزارهای مختلف به‌ویژه آزار جنسی را فراهم کند.
وی تأکید کرد: تنها راه اصلاح این روند فرهنگ‌سازی است که باید از طریق رسانه‌ها، فیلم و تئاتر، آموزش در مدرسه اتفاق بیفتد و به پسر و دختر رفتارهای محیط سازمانی آموزش داده شود، از طرفی تسهیل ازدواج می‌تواند میزان زیادی از آزارها را کاهش دهد.
این رفتارشناس تأکید می‌کند: در بسیاری موارد این امر بین متأهلان اتفاق می‌افتد چراکه مرد یا دختر احساس می‌کند طرف مقابل متأهل است و مسئله پنهان خواهد ماند، اغلب زنان اگر به همسران خود موضوع را اطلاع دهند دیگر اجازه خروج از منزل را نیز ندارند درحالی‌که نحوه صحیح با موضوع و تأیید اینکه زنان قربانی شدن می‌تواند حجم زیادی از مزاحمت‌ها را کاهش دهد که این امر نیز نیاز به فرهنگ‌سازی و آموزش سازمانی دارد.
خانم‌ها برای حفظ شغل، سکوت را ترجیح می‌دهند
دکتر هایده طلایی، مشاور خانواده و مدرس دانشگاه نیز در گفت‌وگو با ایسنا تصریح می‌کند: بر اساس تعریف سازمان جهانی کار هرگونه رفتار ناخواسته در محیط کار که باعث شود یک انسان به خاطر جنسیت خود مورد تحقیر قرار بگیرد خشونت محسوب می‌شود که این آزارها انواع مختلفی دارد.
وی ادامه می‌دهد: آزار کلامی توسط همکاران و مدیر مرد می‌تواند شامل تحقیر کردن، نظر دادن در خصوص وضعیت ظاهری و چهره خانم، شوخی‌های جنسی و جنسیتی باشد که این امر احساسات منفی شامل ناامنی، ترس، فشارهای روانی، استرس بعد از سانحه، اضطراب، افسردگی و مشکلات عاطفی و روانی را در فرد ایجاد می‌کند.
طلایی خاطرنشان می‌کند: آزارهای محیط کار باعث می‌شود فرد مشکلاتی مانند نشخوارهای ذهنی را تجربه کند یا احساس درماندگی و تخریب شخصیت در وی ایجاد شود درنتیجه خانم نسبت به غیر هم‌جنس خود احساس بی‌اعتمادی به دست می‌آورد گاهی شدت آزار به‌قدری است که فرد نسبت به غیر هم‌جنس خود احساس تنفر پیدا می‌کند و دیگر تمایلی به ازدواج ندارد، همچنین احساس خودکم‌بینی تبعاتی مانند بدبینی و کاهش نشاط را در پی دارد و فرد در روابط بین فردی خود دچار مشکل می‌شود.
وی یادآور می‌شود: در آزارها و رفتارهای جنسی کلامی و جنسی، بانوان احساس گناه می‌کنند و نمی‌توانند این مسئله را با افراد دیگر در میان بگذارند چون براساس تجارب زیستی خودشان تصور می‌کنند در صورت بازگویی آسیب پیش‌آمده انگشت اتهام به‌سوی خودشان نشانه می‌رود.
این مدرس دانشگاه بیان می‌کند: اغلب ترس‌هایی ازجمله ترس از تهدید از سوی فرد آزارگر گریبان‌گیر خانم‌های آسیب‌دیده می‌شود برای مثال گاهی در هنگام آزار جنسی از خانم عکس می‌گیرند و تهدید می‌کنند که این عکس‌ها را به درب منزل خانم ارسال یا در فضای مجازی پخش می‌کنند، همچنین ترس از بیکاری باعث می‌شود که خانم‌ها سکوت کنند برخی از خانم‌ها برای گذراندن زندگی خود به شغل نیازمندند بنابراین برای حفظ شغل خود سکوت را به افشاگری ترجیح می‌دهد.
برای جلوگیری از آزار جنسی صراحتاً مخالفت خود را اعلام کنید
وی تأکید می‌کند: گاهی در محیط منزل همسر و پدر به خانم حساس هستند و در صورت متوجه شدن اینکه دختر یا همسر در محیط کار مورد آزار قرارگرفته است به‌طورکلی از خروج آن‌ها از منزل جلوگیری می‌کنند گاهی نیز اجازه کار و تحصیل به‌صورت دائمی از زن گرفته می‌شود چراکه مردان خانواده احساس می‌کنند عزت‌نفس و آبروی خانوادگی آن‌ها زیر سؤال رفته است بنابراین نسبت به فرد آزاردیده خشونت اعمال می‌کنند بنابراین خانم ترجیح می‌دهد که سکوت کند.
طلایی تأکید می‌کند: اغلب خانم‌ها به دلایلی که مطرح شد سکوت می‌کنند اما این سکوت مجوز پیشرفت به فرد آزاردهنده می‌دهد و باعث می‌شود افراد بیشتری در این زمینه قربانی شوند، در برخی موارد آزاردهندگان با ترفندهای مختلف مدارکی را جمع‌آوری و علیه فرد آزاردیده استفاده می‌کنند درواقع با این مدارک که شامل فیلم، عکس، اسکرین شات و سایر مستندات است او را به سکوت وادار می‌کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: خانم‌ها بهتر است بدانند برای جلوگیری از آزار جنسی و کلامی در گام اول صراحتاً مخالفت خود را اعلام کنند، برای مثال اگر مدیری قصد لمس وی را دارد خانم باید به‌جرئت بگوید «نه» اگر فرد وی را تهدید کرد مسئله را به مقام بالاتر اطلاع دهد یا اگر فرد بالاترین مقام سازمان است بهترین راه استعفا از آن سازمان است.
این مشاور تأکید می‌کند: یکی از مواردی که فقدان آن در امور اداری و سازمان‌های ما مشاهده می‌شود برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی است، جرئت مندی مسئله مهمی است که باید به خانم‌ها آموزش داده شود تا در صورت برخورد با فرد آزارگر با جرئت از این مسئله جلوگیری کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: شناخت مرز فردی، مورد دیگری است که باید آموزش داده شود، زنان و مردان باید بدانند که هر فردی یک مرز شخصی دارد و نباید اجازه دهد کسی در محیط کار در این مرز وارد و تعارض کلامی، لمسی و فیزیکی را به وجود بیاورد، اگر افراد به مرز آشنایی پیدا کنند اطلاعات شخصی خود را بازگو نمی‌کنند و به افراد اجازه ورود به زندگی شخصی داده نمی‌شود.
طلایی یادآور می‌شود: مورد دیگر که باید به کارکنان آموزش داده شود نحوه برخورد با افراد غیرهمجنس است، افراد قبل از ورود به محیط کار باید با روحیات غیر هم‌جنس خود آشنا شوند، همچنین توصیه‌های مراقبتی را باید به بانوان آموزش داد که چطور بدون ترس از دست دادن کار به رفتار نامناسب مدیر واکنش نشان دهند.
وی عنوان می‌کند: وقتی فرد قاطع رفتار کند به مدیر و همکارانش اجازه تعرض نمی‌دهد، بهترین کار در برابر شوخی‌های جنسیتی یا جنسی همکاران اصل تغافل است یعنی وانمود کنند که آن را نشنیدند و صحبت مسائل کاری را ادامه بدهد بعد از مدتی همکار آقا متوجه می‌شود که خانم گزینشی عمل می‌کند و دیگر عمل را تکرار می‌کند.
این مشاور اظهار می‌کند: اگر فرد به رفتارهایش ادامه داد باید مسئله به مسئول بالاتر اطلاع داده شود و درنهایت اگر شرایط غیرقابل تغییر است حتماً استعفا دهد و محیط کار را ترک کند، باید توجه داشته باشیم که آزارهای جنسی در محیط کار دوسویه است و زنان نیز باید در رفتار و حرکات خود به‌گونه‌ای عمل نکنند که موجب آزار کلامی و جنسی شود یا با نوع برخورد آن آزارها را تداوم ندهند بلکه با برخوردی قاطع می‌شود از این نوع آزارها جلوگیری کرد.