حادثه 24- از روزی که به جبر ویروس کرونا ناچار شدیم رفت‌وآمدهایمان را محدود کنیم، خرید‌رفتن به یک دغدغه مهم تبدیل شد. ریسک حضور در فضاهای شلوغ بازارها، فروشگاه‌ها و مغازه‌ها و قرارگرفتن در معرض خطر ابتلا به ویروس کرونا، همه ما را به استفاده از خدمات غیرحضوری ترغیب کرد. شاید بسیاری از ما پیش از این عادت نداشتیم حتی خرید مایحتاج روزمره را هم به‌صورت اینترنتی انجام دهیم، اما خانه‌نشینی مجبورمان کرد این روش را هم امتحان کنیم. البته از مدت‌ها قبل، خرید غیرحضوری طرفداران خود را پیدا کرد و کاهش تردد و صرفه‌جویی در زمان هم بهترین دلیل برای این کار بود. از طرف دیگر چندسالی است که کسب‌وکارهای مجازی رونق گرفته و این موضوع امتیازات مختلفی مثل حذف واسطه‌ها و افزایش گزینه‌های انتخابی را به همراه دارد. فکر کنید در خانه نشسته‌اید و با چند کلیک، هرچه را که لازم دارید می‌خرید، می‌فروشید یا خدمات مختلف را به‌صورت غیرحضوری دریافت می‌کنید. معلوم است که این اتفاق خوبی است، اما متأسفانه کلاهبرداران منتظرند تا در هر اتفاق خوب و پرطرفدار، راهی برای سودجویی و فعالیت مجرمانه پیدا کنند. اینطور شد که کم‌کم نام جرائم اینترنتی و کلاهبرداری در این فضا به گوشمان خورد. این روزها که برای رعایت فاصله اجتماعی و خودداری از حضور غیرضروری در بیرون از خانه، شهروندان زیادی به خرید اینترنتی رو آورده‌اند، کلاهبرداران هم فرصت را برای سودجویی مناسب دیده‌اند. در این گزارش با هم روش‌های جلوگیری از این کلاهبرداری‌ها را مرور می‌کنیم.
مراقب سیم‌کارت خود باشید
سوءاستفاده از سیم‌کارت دیگران، یکی از راه‌هایی است که کلاهبرداران اینترنتی به‌کار می‌گیرند تا فعالیت مجرمانه خود را انجام دهند. حالا که بسیاری از جرائم و کلاهبرداری‌های اینترنتی و تلفنی با استفاده از سیم‌کارت‌های تلفن همراه سایر افراد انجام می‌شود، نباید سیم‌کارت روشن و فعال خود را در اختیار دیگران قرار دهید. اگر جرمی با استفاده از سیم‌کارت اتفاق بیفتد، این دارنده و مالک سیم‌کارت است که باید پاسخگو باشد و قانون او را میشناسد. خریدوفروش سیم‌کارت‌های فعال، بدون انجام تغییر سند مالکیت، غیرقانونی است و نباید سیم‌کارت‌های روشن خود را بدون تغییر سند مالکیت بفروشید، چون احتمال دارد خریداران به این شیوه، از مجرمان سایبری باشند که برای گم کردن رد خود دوست ندارند سند را به نام خودشان بزنند. درصورتی که قصد دارید سیم‌کارت‌تان را بفروشید، یادتان باشد موقع انتقال سند مالکیت، حتما حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی ای را که با آن سیم‌کارت فعال شده‌اند حذف کنید، چون احتمال سوءاستفاده از اکانت‌ها در شبکه‌های اجتماعی توسط خریدار وجود دارد. برای اینکه بدانید چه سیم‌کارت‌هایی به نام و با کدملی شما ثبت شده، سایت mobilecount.cra.ir را چک کنید. البته این کار با ارسال کدملی مالک خط به یکی از شماره‌های 3000150 و 3000504901 هم ممکن است.
اطلاعات شخصی را افشا نکنید
هرقدر فکر می‌کنید حواس‌جمع و زرنگ هستید، کلاهبرداران و مجرمان چندقدم از شما جلوتر هستند! آنها بالاخره راهی برای سوءاستفاده از کاربران اینترنتی پیدا می‌کنند و تنها راه جلوگیری از آسیب این است که روش‌های آنها را بشناسید. یکی از روش‌های مرسوم مجرمان اینترنتی، دسترسی به اطلاعات شخصی کاربران و سوءاستفاده از آن است. برای این کار هم روش‌های متنوعی دارند. مثلا این روزها که شهروندان خبرهای مربوط به کرونا را با حساسیت بیشتری دنبال می‌کنند، کلاهبرداران اپلیکیشن‌های مختلف درباره تست و شناسایی کرونا، خوداظهاری و پاسخگویی به سؤالات مربوط به ویروس، تب‌سنج و اپلیکیشن‌های مشابه طراحی می‌کنند که اصلا قرار نیست درباره کرونا باشند! بسیاری از این برنامه‌ها دنبال سرقت اطلاعات کاربران هستند و هدایت به لینک و درگاه‌های بانکی جعلی و سرقت اطلاعات هویتی و کاری، مهم‌ترین هدف آنهاست. راه‌حل چیست؟ اطلاعات شخصی خود را در هر برنامه و صفحه مجازی نامطمئنی وارد نکنید. برای ثبت‌نام در سایت‌های خرید اینترنتی که احتمالا فقط چندباری به‌کارتان خواهند آمد یا اپلیکیشن‌های مختلفی که شاید خیلی زود از روی دستگاه‌تان حذفشان کنید، می‌توانید از نام‌های مستعار استفاده کنید. از ورود اطلاعاتی مثل کدملی، شماره تماس و مهم‌تر از همه، اطلاعات حساب بانکی در سایت‌ها خودداری کنید.
بازنده مسابقه نشوید
یک تماس تلفنی از شماره‌ای ناشناس، ادعای اینکه در فلان مسابقه رادیویی و تلویزیونی یا در قرعه‌کشی فلان بانک و فروشگاه، شما به‌عنوان برنده خوش‌شانس شناخته شده‌اید و حالا برای دریافت جایزه باید اطلاعات موردنظر را به فرد تماس‌گیرنده بدهید؛ این یک ترفند نخ‌نماشده از طرف کلاهبرداران است که در کمال تعجب هنوز هم قربانی می‌گیرد. دلیل این اتفاق هم، مهارت کلاهبرداران در قانع کردن شهروندان و البته زودباوری و غفلت خود شهروندان است. یادتان باشد امکان ندارد در مسابقه یا قرعه‌کشی‌ای که اصلا در آن شرکت نکرده‌اید، برنده شوید. حتی اگر واقعا برنده جایزه‌ای شده باشید، برای دریافت آن نیاز به اعلام اطلاعات حساب، اطلاعات شخصی، رفتن تا عابربانک یا واریز وجهی برای فعال‌شدن جایزه نیست. اسامی برندگان قرعه‌کشی‌ها و مسابقات معتبر، معمولا از طریق سایت رسمی برگزارکننده و از راه‌های معتبر اعلام می‌شود .پس حتما برای اطمینان، موضوع را از روش‌های مختلف بررسی کنید. بنابراین قدم اول این است که چشم‌بسته اعتماد نکنید، تماس‌گیرندگان از هیجان و شوک شما با شنیدن یک خبر خوب سوءاستفاده می‌کنند، بنابراین حفظ خونسردی و تمرکز در این مواقع اهمیت زیادی دارد. یک توصیه عمومی‌تر این است که برای دریافت جوایز نقدی، شماره حسابی را بدهید که رمزی متفاوت از حساب‌های دیگر شما دارد و موجودی هم ندارد.
اگر فروشنده هستید
همیشه هم اینطور نیست که موقع مبادلات و خریدوفروش اینترنتی، کلاه سر خریدار برود. بسیاری اوقات کلاهبرداران در نقش خریدار ظاهر می‌شوند. گاهی اوقات افرادی که مدعی خرید کالا هستند پس از گفت‌وگو با فروشنده و اعلام قطعی قیمت، ادعا دارند واریز وجه به شماره کارت فروشنده انجام شده است. معمولا این افراد از پایانه ساتنا که مدت زمان طولانی‌تری برای واریز بانکی نیاز دارد استفاده می‌کنند و با نشان دادن رسید جعلی، مدعی می‌شوند که از پایانه ساتنا وجه کالا را واریز کرده‌اند و پس از گذشت چندساعتی مبلغ کالا وارد حساب فروشنده خواهد شد. این کلاهبرداران در حضور خریدار از پایانه ساتنا استفاده می‌کنند، ولی پس از تحویل گرفتن کالا و دورشدن از محل، تقاضای انتقال به‌حساب فروشنده را لغو می‌کنند و فروشنده بعد از 24ساعت که پول به حسابش واریز نشد از گرفتارشدن در دام این کلاهبرداری مطلع می‌شود. اگر یک کسب‌وکار اینترنتی دارید، تا زمانی که تراکنش بانکی و واریز پول به حسابتان از طرف بانک به شماره تلفنتان اعلام نشده، از تحویل کالا خودداری کنید. اگر خریدار برایتان رسید می‌فرستد، به فرمت رسید دقت و نام پایانه واریزی را با دقت بررسی کنید که جعلی نباشد. فعال کردن امکان پرداخت در محل برای جلوگیری از بسیاری سوءاستفاده‌ها مؤثر است.
اگر خریدار هستید
موقع خرید اینترنتی باید حواستان را خیلی جمع کنید تا مورد کلاهبرداری قرار نگیرید، چون کلاهبرداران هر روز ترفندهای جدیدی برای فریب‌دادن خریداران به‌کار می‌گیرند. قدم اول این است که حتما خریدتان را از فروشگاه‌ها و سایت‌های معتبر انجام دهید و تا حد امکان، سراغ صفحات متفرقه نروید. اگر از فروشگاه‌های آنلاین کمتر شناخته‌شده خرید می‌کنید، کمی درباره آنها جست‌وجو کنید و نظرات کاربران قبلی را بخوانید. برای پرداخت آنلاین، به‌جای بازکردن درگاه بانکی با استفاده از موتور‌های جست‌وجوگر، نشانی دقیق سایت را در نوار آدرس بالای صفحه وارد کنید. در غیر این صورت احتمال می‌رود موتور‌های جست‌وجوگر، شما را به یک صفحه جعلی هدایت کنند و از این راه اطلاعات حساب بانکی شما به سرقت برود. حواستان باشد که نشانی صفحات معتبر واریز، حتما با https شروع می‌شود. موجودی حساب خود را داشته باشید تا اگر با پیام «تراکنش ناموفق» مواجه شدید، قبل از واریز مجدد از صحت موضوع مطمئن باشید. صفحات پرداخت معمولا برای تشخیص روبات‌نبودن کاربر، از شما می‌خواهند حروفی را مطابق تصویر وارد کادر کنید. برای اطمینان یک‌بار از صفحه خارج شوید و چک کنید که آیا با ورود مجدد، حروف تصویر تغییر می‌کنند یا نه؟ در صفحات جعلی اگر اطلاعاتی را اشتباه وارد کنید، با پیغام خطا مواجه نخواهید شد. پس یک راه دیگر برای تشخیص جعلی‌بودن صفحه، اشتباه وارد کردن اطلاعات از روی عمد است. عدم‌واریز بیعانه و استفاده از امکان پرداخت در محل، روش مناسبی برای جلوگیری از سوءاستفاده‌هاست.
در دام فیشینگ نیفتید
فیشینگ رتبه اول در جرائم اینترنتی کشور را به‌خود اختصاص داده است. اما فیشینگ یعنی چه؟ در این روش شما با یک صفحه جعلی مواجه می‌شوید و کلاهبردار از شما می‌خواهد به آن صفحه اعتماد کنید. این صفحات را آن‌قدر واقعی می‌سازند که تشخیص آنها بسیار سخت است. فیشینگ را معمولا برای صفحات بانکی انجام می‌دهند و از شما درخواست پرداخت مبالغ بسیار کمی در ازای یک سرویس خاص می‌کنند؛ مثلا قصد دارید در سایتی ثبت‌نام کنید و از شما می‌خواهند برای فعال‌کردن حساب کاربری، مبلغ کمی را واریز کنید. شما هم به‌دلیل ناچیز بودن آن مبلغ، استقبال کرده و حاضر به پرداخت می‌شوید و اطلاعات حساب بانکی خود را وارد می‌کنید. مدتی پس از پرداخت متوجه می‌شوید که موجودی حساب شما خالی شده است. برای جلوگیری از این اتفاق، حواستان به بعضی نکات باشد. جز وجود https در نشانی صفحه، وجود کیبورد مجازی و عوض شدن ترتیب کلید‌ها در کیبورد آن با هر بار لودکردن دوباره صفحه، نشانه معتبر بودن آن است. اگر این ویژگی در صفحه وجود نداشت، مطمئن باشید درگاه جعلی است. لینک‌های فیشینگ برای هدایت افراد به درگاه‌های پرداخت جعلی، ممکن است در قالب پیغامی در شبکه‌های اجتماعی تحت پوشش وب، سایت‌های خیریه، برنامه‌های پیغام فوری و اجناس و کالا با قیمت مناسب، به‌صورت رایگان یا از طریق پیام کوتاه ارسال شود.
آنها کمک نمی‌خواهند
اگر روایت افرادی را که مورد کلاهبرداری تلفنی و اینترنتی، به اشکال مختلف قرار گرفته‌اند بشنوید، متوجه می‌شوید که بسیاری از کلاهبرداران با سوءاستفاده از حس نوع‌دوستی و دلسوزی شهروندان، با جلب اعتماد آنها حسابشان را خالی می‌کنند. پیامی در یکی از شبکه‌های اجتماعی از دوست یا فامیل دریافت می‌کنید که با ادبیات محترمانه و خجالت‌زده، از شما می‌خواهد مبلغی به او قرض دهید. احتمالا بلافاصله قبول می‌کنید یا در رودربایستی می‌مانید، درحالی‌که خبر ندارید کلاهبردار با هک‌کردن صفحه اجتماعی کسی، در حال پیام دادن و درخواست کمک از همه افراد فهرست دوستان و آشنایان اوست. کلاهبرداران پا را از این هم فراتر گذاشته‌اند، با شما تماس می‌گیرند و می‌گویند یکی از بستگانتان بر اثر تصادف به بیمارستان برده شده و نیاز به عمل اورژانسی دارد، اما باید مبلغی را واریز کنید تا جراحی انجام شود. احتمالا شما دستپاچه می‌شوید و بدون فکر، به‌سرعت مبلغ درخواستی را واریز می‌کنید. این هم نوع دیگری از درخواست کمک است که البته پوششی برای فعالیت مجرمانه است. جلوگیری از این کلاهبرداری یک راه خیلی ساده دارد. قبل از هر نوع واریز وجه، حتما با فرد مورد نظر تماس بگیرید و صحت پیام‌های درخواست کمک را چک کنید. با این کار نه فقط خودتان در دام این فریب نمی‌افتید، بلکه این فرصت را به فرد مورد نظر می‌دهید تا هرچه زودتر بقیه دوستانش را از این موضوع باخبر کند و از کلاهبرداری‌های بیشتر جلوگیری شود.
راهکارهای شخصی برای حفظ امنیت حساب
البته باید با روش‌های کلاهبرداران آشنایی داشته باشید تا بتوانید از سوءاستفاده آنها جلوگیری کنید، اما کار از محکم‌کاری عیب نمی‌کند! بهتر است بعضی راهکارهای شخصی را هم به‌کار بگیرید تا امنیت حسابتان حفظ شود. حتما اس‌ام‌اس بانک خود را فعال نگه دارید تا در جریان کامل ورودی و خروجی حساب خود باشید. حساب‌های بانکی خود را تفکیک کنید. به‌جای اینکه بخش زیادی از پول خود را در یک حساب نگه دارید و با کارت متصل به آن حساب، خریدهای آنلاین را انجام دهید، یکی از حساب‌های خود را برای انجام این کار درنظر بگیرید و پول کمی در آن داشته باشید. از رمز عبور پیچیده استفاده کنید. رمز عبور پیچیده شامل حروف بزرگ، کوچک، عدد و کاراکتر با طول بیش از 8علامت است. از انتخاب رمز یکسان برای حساب‌های مختلف خودداری کنید و البته رمزتان را در اختیار دیگران قرار ندهید. از سال گذشته استفاده از رمز پویا این امکان را فراهم کرده که با دریافت رمز یک‌بار مصرف، فرصت سوءاستفاده را از کلاهبرداران بگیرید. اما باز هم ممکن است حتی با داشتن رمز پویا، از اطلاعات حساب شما سوءستفاده شود. اطلاعات خود را درباره فعالیت در فضای آنلاین به‌روز کنید تا در موقعیت‌های پیش‌بینی‌نشده قرار نگیرید.
دست‌دوم بخرید اما با احتیاط
خرید کالاهای دست دوم چندسالی است که طرفداران بیشتری پیدا کرده، به‌خصوص با افزایش قیمت‌های اخیر. اتفاقا سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مختلفی مثل دیوار و شیپور هم برای این کار فعال شده‌اند که تا امروز موفق عمل کرده‌اند. اما در این خریدوفروش که شکلی غیررسمی دارد و خریدار و فروشنده هیچ شناختی از هم ندارند، احتمال سوءاستفاده افراد سودجو هم وجود دارد؛ به‌خصوص اینکه یک خریدار یا فروشنده فقط یک‌بار می‌تواند وارد این فضا شود و بدون اینکه اطلاعات دقیقی برای دسترسی به او وجود داشته باشد، با دیگران وارد معامله شود. فروش کالای سرقتی، یکی از مرسوم‌ترین روش‌های کلاهبرداری در این فضاهاست. اگر خریدار هستید، برای جلوگیری از این اتفاق از فروشنده رسید و فاکتور، حتی در حد یک رسید دستنویس، درخواست کنید تا بعدا دچار دردسر نشوید. قبل از اینکه کالا را از نزدیک ببینید یا مطمئن شوید که برایتان ارسال شده، از واریز بیعانه یا مبلغ موردتوافق خودداری کنید، چون بارها اتفاق افتاده که فروشنده بعد از دریافت بیعانه، دیگر تماس‌های خریدار را پاسخ نداده است. برای خریدهای مهم مثل خرید خودرو، حتما از کارشناسان کمک بگیرید و بی‌گدار به آب نزنید. درنهایت اینکه قرار نیست به همه بی‌اعتماد باشید، اما قرار هم نیست چشم‌بسته به هر آگهی‌ای اعتماد کنید.
مجرم اینترنتی کیست؟
مطابق ماده67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 هرکسی که در بستر مبادلات الکترونیکی، با سوءاستفاده و استفاده غیرمجاز از داده پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده پیام مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و... دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب می‌شود و علاوه‌بر رد مال به صاحبان اموال، به حبس از یک تا 3سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال مأخوذه محکوم می‌شود.
شکایت کنید
اولین کاری که بعد از کلاهبرداری اینترنتی باید انجام داد، مراجعه به دادسرای جرائم رایانه‌ای است. بعد از تشکیل پرونده و رسیدگی، دادسرا شما را برای بررسی بیشتر به پلیس فتا ارجاع می‌دهد. پلیس فتا وظیفه تامین امنیت و مقابله با جرائمی مثل کلاهبرداری‌های اینترنتی، جعل داده‌ها و عناوین، سرقت اطلاعات، تجاوز به حریم خصوصی اشخاص و گروه‌ها، هک و نفوذ به سامانه‌های رایانه‌ای و اینترنتی، هرزه‌نگاری و جرائم اخلاقی را برعهده دارد. می‌توانید به سایت اینترنتی پلیس فتا مراجعه و در بخش ارتباطات مردمی، مشخصات، نشانی و شماره خود را وارد کنید تا پلیس فتا با شما تماس بگیرد. همچنین می‌توانید برای ثبت شکایت به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید.