حادثه 24 - جماران و ملک چهارهزار متری آن این روزها مرکز توجه رسانه‌ها و شایعه‌پردازان است. ماجرا از یک خبر کذب آغاز شد که ساخت خانه‌ای ۴۰۰۰ متری را به حسن روحانی انتساب کردند. خبر کذب البته با تایید عجیب محمدجواد حق‌شناس عضو شورای شهر تهران روبه‌رو شد و سندیت یافت. نهاد ریاست‌جمهوری اما در اطلاعیه‌ای اعلام کرد این خبر صحت ندارد و آنچه درباره‌ی آن صحبت می‌شود، ملکی است متعلق به نهاد ریاست جمهوری و نه شخص رئیس‌جمهور. بر این اساس شاید طرح این پرسش بیراه نباشد که بپرسیم آیا می‌دانستید که سیدمحمد خاتمی در دوره‌ی ریاست جمهوری خود، در همین خانه‌ای که اکنون بر سر آن جنجال برپا شده زندگی می‌کرد؟ آیا کسی اطلاع دارد که قرار بود از ۱۰ سال قبل این خانه به خانه‌ی سازمانی روسای جمهور تبدیل شود و نه اینکه به رئیس‌جمهوری خاص تعلق گیرد؟ آیا کسی بررسی کرده که نخست‌وزیر و روسای جمهور پیشین کجا زندگی می‌کردند؟ و نهایتا راز این ملک و سروصدای بپا شده برای آن در چیست؟ تلاش می‌کنیم در این گزارش به این پرسش‌ها پاسخ دهیم. اما پیش از این کمی به عقب برگردیم و ببینیم روسای جمهور دیگر کجا زندگی می‌کردند.
امام در جماران: خانه‌ی استیجاری
جماران که محلهای در شمال تهران است، در دهه شصت مرکز توجه ایران قرار گرفت. حضور بنیان‌گذار انقلاب ایران امام خمینی در این منطقه، آن را به شدت مورد توجه قرار داد. در پرتال رسمی امام خمینی درباره‌ی این منطقه آمده است: «جماران، از دامنه سلسله ارتفاعات البرز تهران آغاز می‌شود و در مفصل کوه و دشت، گسترش می‌یابد. چین خوردگی‌های البرز که در دماوند و توچال قد راست می‌کنند، سایه بر شهر آفتاب افکنده‌اند و به لطف لطیف نسیمی که از حواشی دامنه‌های ارتفاعات می‌وزد، تهران نفس می‌کشد. ده جماران میراث به جای مانده از باغستان‌های تهران عصر صفویه است که چهره معماری کنونی آن نشانه درهم آمیختن سنت و تجدد است. هنوز هم از زاویه برج و باروی معماری جدید، بافت قدیمی ده جماران با دیوارهای سنگی و کاهگلی به چشم می‌آید و از کوچه‌های تنگ و مشجر آن نسیم موسیقی آواز پرندگان به پرده‌های گوش می‌وزد.»
در پرتال امام خمینی تاکید شده است که منزل امام «اجاره‌ای» بود. ایشان روز ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۹ به جماران، نقل مکان کرد و تا پایان عمر از این منطقه نقل مکان نکرد.«منزل اجاره‌ای امام یک ساختمان آجری ساده با حیاطی به مساحت تقریبی چهل متر مربع است، اتاق پذیرایی امام با یک کاناپه و طاقچه‌ای ساده، به اتاقی متصل است که مجموعه محل زندگی و ملاقات‌های امام را تشکیل می‌داد».
حضور امام و اعضای بیت ایشان در این منطقه باعث اهمیت سیاسی آن منطقه شد. جماران به محلهای سیاسی، امنیتی بدل شده بود زیرا رفت و آمد مقامات ارشد کشور و حتی مقامات خارجی برای دیدار با امام، بر لزوم حفاظت از این منطقه می‌افزود.
رهبر انقلاب در مرکز شهر
آیت‌الله خامنه‌ای، پس از آنکه رئیس‌جمهور ایران شدند به مرکز شهر آمدند. ایشان ابتدا در خیابان ایران زندگی می‌کردند و پس از آن به خیابان پاستور رفتند. علی اکبر ناطق نوری در کتاب خاطرات خود نوشته است: «در زمان انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری این مسئله مطرح بود که ایشان کجا مستقر شوند. پیشنهاد اول جماران بود که ایشان به احترام امام و خانواده ایشان نپذیرفتند. پیشنهاد دوم هم اردوگاه شهید باهنر آموزش و پرورش بود که رهبری گفتند می‌خواهم در مرکز شهر باشم و هم نمیخواهم اردوگاه دانش‌آموزان را بگیرم. در کنار ساختمانی که رهبری مستقر بودند حسینیه‌ای به نام امام خمینی در آنجا ساختند و بعد از آن دیدارهای رهبری در آنجا انجام می‌شد.» روزنامه جام‌جم به نقل از محسن رفیق‌دوست نوشت محل فعلی سکونت و دفتر آیت‌الله خامنه‌ای را به قیمت ۱۲۰ میلیون تومان از خانواده نظام مافی خریداری کرده و بعدها حسینیه آیت‌الله خمینی را ساخته است. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، با انتشار روایتی از حضور رهبر جمهوری اسلامی در سرشماری نفوس ایران یادآور شد که ایشان هنگام پر کردن فرم سرشماری مربوط به خود توسط رئیس مرکز آمار ایران، گفته‌اند «منزل ما سازمانی است.»
هاشمی از دزاشیب به جماران
هاشمی رفسنجانی مشهورترین سیاستمداری بود که در جماران و نزدیک منزل امام سکنی گزید. دیگرانی هم بودند که خانه و منزل خود را به علت توجه به امام به جماران منتقل کردند اما شاید هاشمی تنها سیاستمداری بود که حضورش بیش از دیگران در جماران جلب توجه می‌کرد. اسفند ماه ۱۳۹۰ روزنامه اعتماد در یادداشتی به نقل از محسن هاشمی رفسنجانی نوشت: «در کوچه‌‌ای که امام سکونت داشتند، در کنار حسینیه، منزلی وجود داشت که به جهت ازدحام مردم و ملاقات‌کنندگان امام و شلوغی و سر و صدای زیاد، ساکنان آن معذب بودند. این منزل از مالک آن خریداری شد. در شهریور سال ۱۳۶۰ در اوج فضای ناامن برای شخصیت‌های نظام، حضرت امام به جهت نگرانی برای سلامت پدر، از حاج‌احمدآقا خواستند ترتیبی داده شود که ایشان در منزل مذکور در کنار خانه امام ساکن شوند. این کار صورت گرفت و پدر به همراه خانواده در این خانه مستقر شدند که تاکنون این سکونت ادامه دارد.»
بنابر خاطرات منتشر شده از هاشمی او در دهه شصت، هنگامی که رئیس مجلس ایران بود در بسیاری از شب‌ها، در دفتر خود در مجلس می‌ماند اما کماکان اهالی بیت او در جماران و نزدیک بیت امام و حسینیه جماران بودند. پس از رحلت امام، وقتی هاشمی رفسنجانی به مقام ریاست جمهوری رسید، همچنان خانه خود در جماران را حفظ کرد.
خاتمی از پاسداران به جماران
با ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی در سال ۱۳۷۶ او نیز مدتی بعد به جماران نقل مکان کرد. خاتمی تا پیش از آن در منطقه پاسداران تهران زندگی می‌کرد. بعد از مدتی از ریاست جمهوری او، این سئوال مطرح شد که رئیس‌جمهور کجا باید زندگی کند؟ ظاهرا به پیشنهاد سیدحسن خمینی او به جماران رفت. نسبت نزدیک خانوادگی خانم فاطمه صادقی همسر سیدمحمد خاتمی با خانم فاطمه طباطبایی مادر سیدحسن خمینی باعث شد نهاد ریاست جمهوری در کنار منزل مسکونی خانم طباطبایی خانه‌ای را بخرد و آنجا را پس از بازسازی و مرمت در اختیار رئیس‌جمهور وقت بگذارد. در واقع این ملک نهاد ریاست جمهوری بود که برای استقرار رئیس‌جمهوری خریداری و بازسازی شده بود. اکنون جنجال بر سر همین ملک است. خاتمی البته تا پایان دوره‌ی ریاست جمهوری خود در همین ملک زندگی کرد.
احمدی‌نژاد از نارمک به پاستور
بعد از پایان یافتن ریاست‌جمهوری خاتمی و با به قدرت رسیدن محمود احمدی‌نژاد، او تا مدتی در منطقه نارمک زندگی می‌کرد. احمدی‌نژاد اعلام کرده بود که قصدی برای ترک منزل خود ندارد. با این حال بعد از مدتی به دلایل حفاظتی و امنیتی، مجبور شد به تغییر محل زندگی خود بیندیشد. یکی از کارهایی که در ابتدای دوره‌ی ریاست جمهوری احمدی‌نژاد صورت گرفت، آن بود که تمام ساختمان‌های متعلق به نهاد ریاست جمهوری که در اختیار مدیران دولت سابق بود از آنها بازپس گرفته شد. این خبر در همان ایام جنجالی شد. یکی از این ساختمان‌ها دفتر سیدمحمدخاتمی بود و دیگری ساختمانی که رئیس‌جمهور سابق در آن مستقر بود. خاتمی به خانه خود نقل مکان کرد اما تا مدت‌ها دفتری نداشت. ابتدا دفتری در محدوده‌ی ونک برای وی در نظر گرفتند که دفتر بنیاد باران بود. بعد از آن سیدحسن خمینی یکی از ملک‌هایی که متعلق به موسسه تنظیم و نشر آثار امام بود را در ابتدای خیابان یاسر در اختیار وی گذاشت. ظاهرا ملک مذکور متعلق به شخصی به نام هوشنگ انصاری بود. سایت مشرق در این خصوص نوشته بود: «استفاده رئیس دولت اصلاحات از این ملک، بدون رضایت او بوده است. هرچند برخی اصلاح‌طلبان خیلی سریع نسبت به این ماجرا موضع گرفتند و آن را رد کردند. یکی از این افراد نزدیک به خاتمی جواد امام، مدیرعامل بنیاد باران است. امام هرگونه مالکیت بر این ملک از سوی خاتمی را رد کرد و برای توجیه ماجرا، موضوع را به موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام (ره) حواله کرد؛ جواد امام ادعا دارد که این ملک از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره) و فقط برای استفاده موقتی به سیدمحمد خاتمی سپرده شده است.»
اما احمدی‌نژاد چه باید می‌کرد و رئیس‌جمهور وقت در چه خانه‌ای باید مستقر می‌شد. پیشنهاد این بود که به ساختمان جماران و ملک ریاست جمهوری برود اما آنجا به علت حضور هاشمی رفسنجانی و تجمع اصلاح‌طلبان، خوشایند احمدی‌نژاد و نزدیکانش نبود. وی اعلام کرد که به پاستور می‌رود و مقرر شد در نزدیکی ساختمان قرمز در نهاد ریاست جمهوری، ساختمانی را برای وی و خانواده‌اش مهیا کنند. احمدی‌نژاد تا پایان ریاست جمهوری خود در آن خانه ماند و پس از پایان ریاست‌جمهوری، به خانه خود در نارمک رفت. بدین ترتیب ملک جنجالی در جماران تا مدت‌ها خالی بود.
روحانی در ولنجک: هرگز به جماران نرفت
اما حسن روحانی رئیس‌جمهور فعلی ایران پیش از اینکه به ریاست جمهوری برسد، در منطقه ولنجک تهران سکونت داشت. پس از ریاست جمهوری او نیز این سئوال مطرح شد که وی کجا باید مستقر شود؟
پیشنهاد اول همان جماران و ساختمان متعلق به نهاد ریاست جمهوری بود اما به دلایلی روحانی از رفتن به این خانه منصرف شد.
پیشنهاد دوم این بود که وی به پاستور برود و در ساختمانی که در اختیار هاشمی شاهرودی بود، مستقر شود. این ساختمان تا سال ۱۳۸۸ در اختیار مهندس میرحسین موسوی بود که مشاور رئیس‌جمهور خاتمی محسوب می‌شد و البته بعد از دولت خاتمی هم در آنجا ماند تا سال ۸۸ که محمود احمدی‌نژاد به مدت ۱۵ سال این ملک را به آیت‌الله شاهرودی واگذار می‌کند. منزل مهندس موسوی همچنان در کوچه اختر ماند. ساختمان مورد اشاره در پاستور مدتی مهمان مشخصی نداشت تا اینکه بعد از پایان ریاست آیت‌الله شاهرودی بر قوه قضاییه، وی در آنجا مستقر شد و قرار شد دفتر وی باشد. به روحانی پیشنهاد شد که وی می‌تواند خانواده‌اش را در این ساختمان مستقر کند تا نزدیک دفتر کارش باشد. اما شاهرودی واگذاری این خانه به روحانی را نپذیرفت و ساختمان همچنان با وجود فوت آیت‌الله شاهرودی در اختیار خانواده ایشان مانده است.
از دیگر سو ملک جماران نیز که در اختیار نهاد ریاست‌جمهوری بود، تا مدتی خالی ماند تا اینکه این نهاد تصمیم به بازسازی آن گرفت. سال ۹۳ کار بازسازی را شروع می‌کنند اما بعد از مدتی ساختمان به حال خود رها می‌شود و کار تعطیل می‌شود. گودبرداری‌هایی که انجام شده بود، همانطور می‌ماند تا این که با وقوع یکی دو زلزله اخیر، ساکنان محله، خصوصا خانه‌های اطراف یادآوری می‌کنند وضعیت رهاشدگی این ملک، جان و خانه‌ی آنها را به خطر انداخته است. امسال نهاد ریاست جمهوری تصمیم می‌گیرد کار را به سرانجام برساند و ساختمان را برای نهاد و نه شخص ریاست‌جمهوری تکمیل کند. این در حالی است که روحانی همچنان در خانه‌ی شخصی خود اقامت دارد و اصولا قصد مهاجرت به جماران را ندارد. اما بازسازی خانه خبرساز شد. همین امر نیز توجهات را به آن جلب کرد.
از دیگر سو از سال‌ها پیش، طرحی برای جماران در دستور کار قرار گرفت که کمی عجیب بود. نام آن طرح تفصیلی جماران بود. ظاهرا بنابر این طرح که به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسیده است هیچ ملکی در محدوده ویژه بافت پیرامونی حسینیه و بیت امام خمینی (ره) و برای حفظ هویت تاریخی، فرهنگی و معنوی محله جماران حق خرید و فروش یا ساخت و ساز بیش از دو طبقه ندارد. طبعا این مصوبه، برای ساکنان بومی آن منطقه اشکالاتی را به‌وجود می‌آورد. خصوصا آنکه نمی‌توانستند خانه خود را به غیر‌بفروشند یا آن را ارتقا بدهند.
محمد سالاری عضو شورای شهر در خصوص این ملک جنجالی گفته است: «مساحت ملک مذکور مطابق اسناد، معادل یکهزار و ۵۶ مترمربع است و به موجب مفاد سند، مالک آن نهاد ریاست جمهوری است.... این ملک به دلیل قرارگیری در محدوده طرح تفصیلی ویژه بافت پیرامونی حسینیه و بیت حضرت امام خمینی (ره) و نیز با هدف حفظ هویت تاریخی، فرهنگی و معنوی محله جماران و همچنین به موجب مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری کشور صرفا مجاز به ساخت ۲ طبقه از گذر فوقانی بوده که به دلیل شیب‌دار بودن زمین و اختلاف ارتفاع گذر بالا و پایین دو طبقه تحت عنوان زیرزمین نیز در آن ایجاد شده است که با یک طبقه زیرزمین دفنی زیر گذر پایین مجموعاً ۵ طبقه می‌شود.»
در واقع آنچه که این عضو شورای شهر به آن اذعان دارد این است که ملک مورد اشاره، نه‌تنها ۴ هزارمتر ادعا شده نیست بلکه تمام ضوابطی را که باید درخصوص «طرح تفصیلی جماران» رعایت کند، کرده است و بیشتر از دو طبقه فوقانی نیست.اما چرا بر سر آن جنجال به راه افتاد؟
شاید از توئیت‌های حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهور بتوان به حل این مسئله رسید. او در توئیت اول خود نوشته بود: «شخصی نبود؛ دولتی بود. مسکونی نبود؛ اداری بود. نیاوران نبود؛ جماران بود. چهار طبقه نبود؛ سه طبقه بود. جدید نبود؛ قدیمی بود. بالا رفتید ماست بود؛ پایین آمدید دوغ بود؛ این قصه هم دروغ بود.» که این توئیت با واکنش تند جواد امام روبه‌رو شد و در ادامه آشنا در توئیت دوم نوشت:«محله جماران میزبان امام بود نه ملک طلق کارفرمای آقای امام. ریاست‌جمهوری {منظور روحانی است} در جماران نه شهرآفتاب دارد و نه ملک معوض برای پیمان‌کاری.»
روشن بود که آشنا به صراحت به جواد امام اشاره می‌کند.
همانطور که گفته شد سال‌ها قبل برخی از اصلاح‌طلبان و اعضای مجمع روحانیون مبارز در مجلس ششم در رایزنی با وزیر وقت مسکن علی عبدالعلی‌زاده، به دنبال طرح جامع و تفصیلی جماران بودند تا از این طریق جماران را به منطقه‌ای حفاظت شده تبدیل کنند تا خرید و فروش در آن غیرممکن شود.
طبعا با اجرایی شدن طرح مورد اشاره، بهای ملک در جماران به شدت سقوط می‌کرد. به راحتی می‌توان حدس زد که از این طرح چه کسی یا کسانی سود می‌بردند. در همان ایام پس از مخالفت امام جمارانی روحانی قدیمی جماران که منزل خود را به امام اجاره داده بود، مهدی کروبی رئیس مجلس ششم هم خبردار می‌شود و به شدت جلوی اجرایی شدن این طرح می‌گیرد و می‌گوید:«من نمی‌گذارم با آبروی امام بازی شود.» به همین دلیل آن طرح در مجلس ششم به نتیجه نرسید. اما در دوره‌های بعد، از طریق شهرداری و... این طرح به شکل دیگری از جمله طرح تفصیلی جماران دنبال شد. نهایتا نیز براساس آن مقرر شد که اطراف حسینیه امام خمینی ساخت و سازی که منجر به ارتفاعات بیش از دو طبقه می‌شود، صورت نگیرد و بافت این محدوده نباید تغییر کند.
با این حال خبرهای دیگری هم وجود دارد که به نهاد ریاست جمهوری و دفتر رئیس‌جمهور پیشنهاد داده شده است: «کار ساخت ملک جماران را به ما بدهید که خودمان آن را بسازیم.»
نهاد ریاست جمهوری ظاهرا با این پیشنهاد مخالف است. چرا که به این نتیجه رسیده کارفرمای مورد اشاره ممکن است در یک سال باقی مانده از دولت کار را آنقدر به تعویق اندازد که این ملک از دست نهاد در این دولت خارج شود و در دولت بعد هم اهمیتی به این ملک ندهد تا ملک جماران از دست نهاد ریاست‌جمهوری خارج شود.
در این شرایط، با این جنجالی که بر سر آن ملک آغاز شده است، به نظر می‌رسد همان ایده‌ای که در مجلس ششم دنبال می‌شد، دوباره زنده شده است. شاید حضور نهاد ریاست جمهوری در جماران سد راه آن طرح شود. اما برای آنکه نهاد ریاست جمهوری را از آن منطقه بیرون انداخت چه باید کرد؟ به روحانی دروغ بست و راست و چپ را بر سر این داستان متحد کرد!
به هر حال روحانی، برخلاف خاتمی و احمدی‌نژاد و میرحسین موسوی همچنان بعد از هفت سال ریاست‌جمهوری، در خانه خود مانده است.