حادثه 24 - کروناویروس جدید که یک بیماری تنفسی مرگبار است، علاوه بر ریه‌ها، کبد، کلیه‌ها، دستگاه گوارش و گردش خون افراد مبتلا را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
هنوز ناشناخته‌ها و ابهامات بسیاری در مورد کروناویروس جدیدی که از چین شیوع پیدا کرد و این روزها به یکی از بحران‌های عمده برای سلامت جمعیت جهان تبدیل شده است، وجود دارد اما یک نکته دراین باره قطعی است؛ این بیماری می‌تواند در سراسر بدن فرد مبتلا طوفان به پا کند.
کروناویروس‌هایی چون سارس و مرس که در گذشته از حیوانات به انسان منتقل و همه گیر شده بودند نیز چنین ماهیتی داشتند. این کروناویروس‌ها برخلاف ویروس‌های عامل ایجاد سرماخوردگی، می‌توانند در بسیاری از اعضای بدن فرد مبتلا آتشی ویروسی به پا کنند. نوع حاد کووید-۱۹ نیز از این قاعده مستثنی نیست.
اگر می‌خواهید بدانید ابتلا به کرونا چه تاثیری بر اندام‌های مختلف بدن دارد، با این گزارش همراه شوید.
ریه‌ها
در اکثر مبتلایان، ویروس کووید-۱۹ در ریه‌ها آغاز و در همانجا پایان می‌یابد زیرا کروناویروس‌ها نیز همچون آنفولانزا در رسته بیماری‌های تنفسی هستند.
این ویروس‌ها معمولاً از طریق قطرات تنفسی ناشی از عطسه یا سرفه انتشار می‌یابند که می‌تواند ویروس را به هرکسی که در تماس نزدیک با فرد آلوده است، منتقل کند. کروناویروس‌ها همچنین علائمی چون آنفولانزا ایجاد می‌کنند: بیماری ممکن است از تب و سرفه آغاز شده و به التهاب ریه یا بدتر از آن برسد.
کروناویروس جدید در روزهای ابتدایی عفونت، به سرعت به سلولهای ریه انسان حمله میکند. این سلولها دو دسته هستند، آن‌هایی که موکوس تولید می‌کنند و آنها که موهای بسیار ریزی به نام مژک (cilia) دارند. موکوس در داخل بدن به محافظت از بافت ریه در برابر عوامل بیماری‌زا کمک میکند و مانع از خشک شدن اندام تنفسی می‌شود. سلولهای دارای مژک نیز با حرکت در اطراف موکوس، ضایعاتی چون گرده یا ویروس را پاک می‌کنند.
به گفته متیو فریمن دانشیار دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند که بر روی کروناویروس‌های بیماری‌زا مطالعه میکند، ویروس سارس به آلوده کردن و از بین بردن سلولهای مژک دار علاقه داشت که باعث می‌شد مجاری تنفسی فرد مبتلا از ضایعات و مایعات پر شود. حال احتمالا این همان چیزی است که در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ اتفاق می‌افتد. اساس این فرضیه بر آن است که مطالعات اولیه بر روی این کروناویروس نشان داده است که بسیاری از مبتلایان در هر دو ریه خود دچار التهاب شدند که با علائمی چون تنگی نفس همراه است.
این جاست که فاز دوم آغاز شده و سیستم ایمنی بدن دست به کار می‌شود. بدن بیمار به دلیل وجود یک مهاجم ویروسی تحریک شده و برای مبارزه با این بیماری سلولهای ایمنی را به ریه‌ها سرازیر کرده تا آسیب وارده را رفع و بافت ریه را ترمیم کنند. در حالت عادی این فرآیند کاملاً تنظیم شده است و تنها به مناطق آلوده محدود می‌شود. اما گاهی اوقات سیستم ایمنی از کنترل خارج شده و این سلولها هرچیزی که بر سر راهشان باشد از جمله بافت‌های سالم را نیز از بین می‌برند.
به نقل از فریمن این واکنش ایمنی بیش از آن که فایده داشته باشد، برای بدن مضر است. ضایعات بیشتری در ریه‌ها جمع شده و التهاب تشدید می‌شود.
در فاز سوم، آسیب‌ها به ریه بیمار ادامه می‌یابد که می‌تواند منجر به نارسایی تنفسی شود. چنین چیزی حتی اگر به مرگ نیز منجر نشود، آسیب دائمی بر ریه برخی از بیماران برجای خواهد گذاشت. به گزارش سازمان بهداشت جهانی ویروس سارس سوراخ‌هایی را در ریه قربانیان خود ایجاد می‌کرد و به آنها ظاهری «لانه زنبوری» می‌داد. این جراحت‌ها در بیماران مبتلا به کروناویروس جدید نیز مشاهده شده است. این سوراخ‌ها به احتمال زیاد در اثر واکنش بیش فعالانه سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شوند و زخم‌هایی را ایجاد می‌کنند که هم از ریه‌ها محافظت کرده و هم آنها را سفت میکند. وقتی این اتفاق بیفتد، بیماران معمولا برای تنفس به دستگاه تنفس مصنوعی یا ونتیلاتور اکسیژن نیاز پیدا می‌کنند.
در همین اثنا، التهاب همچنین باعث افزایش نفوذپذیری غشاهای بین کیسه‌های هوا و رگ‌های خونی می‌شود که می‌تواند ریه‌ها را با مایعات پر کرده و بر توانایی آنها در اکسیژن رسانی به خون تأثیر بگذارد.
در موارد حاد، ریه‌ها آب آورده و بیمار نمی‌تواند نفس بکشد، برخی از مبتلایان به این علت جان خود را از دست می‌دهند.
دستگاه گوارش
در زمان شیوع سارس و مرس، تقریباً یک چهارم از بیماران مبتلا از اسهال رنج می‌بردند، که یکی از علائم قابل توجه ابتلا به کروناویروس‌هایی است که از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند. آنطور که فریمن می‌گوید از آنجایی که اکثر مبتلایان به کووید-۱۹ از اسهال و دردهای شکمی شکایتی ندارند، هنوز مشخص نیست که آیا این کروناویروس جدید دستگاه گوارش را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد یا نه. اما، به طور کلی، چرا یک ویروس تنفسی اصلا باید شکم و روده بیماران را به هم بریزد؟
هر ویروسی که به بدن وارد می‌شود، به دنبال سلولهای انسانی با درگاه‌های مورد علاقه خود یعنی گیرنده‌ها می‌گردد. اگر ویروس گیرنده سازگار با خود را بر روی یک سلول پیدا کند، می تواند به آن حمله کند. برخی از ویروس‌ها در انتخاب این گیرنده‌ها سختگیرند اما برخی دیگر انعطاف‌پذیرتر و بی قاعده تر عمل می‌کنند و به این ترتیب به گفته آنا سوک فونگ لوک معاون تحقیقات پزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه میشیگان، به راحتی می‌توانند به همه انواع سلولها نفوذ کنند.
هر دو کروناویروس سارس و مرس از امکان دسترسی به سلولهای موجود در روده بزرگ و کوچک برخوردار بودند، در روده‌ها رشد کرده و باعث ایجاد آسیب یا نشت مایعات می‌شدند که اسهال را برای بیمار به همراه داشت.
اما محققان هنوز نمی‌دانند که آیا کووید-۱۹ نیز همین کار را با بدن میکند یا نه. آنان معتقدند که این کروناویروس از همان گیرنده مورد استفاده سارس استفاده میکند که در ریه‌ها و روده کوچک یافت می‌شود.
به علاوه، محققان در دو مطالعه جداگانه وجود ویروس کووید-۱۹ را در نمونه‌های مدفوع تشخیص داده‌اند که می‌تواند حاکی از این امر باشد که این ویروس می‌تواند از طریق مدفوع منتقل شود.
به گفته فریمن، این که آیا انتقال از طریق مدفوع در مورد ویروس ووهان صدق میکند یا نه چندان قطعی نیست اما این ویروس در مدفوع افراد پیدا شده و به نظر می‌رسد که مبتلایان علائم گوارشی مربوط به آن را تجربه می‌کنند.
گردش خون
کروناویروس‌ها به واسطه بیش فعالی سیستم ایمنی که پیش‌تر بدان اشاره شد، می‌توانند در سایر سیستم‌های بدن نیز مشکلاتی ایجاد کنند.
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، نشان داد که ۹۲ درصد از مبتلایان به مرس حداقل یک علامت در خارج از ریه‌ها داشتند. در حقیقت نشانه‌های آسیب به کل بدن در هر سه کروناویروس انتقالی از حیوان به انسان مشاهده شده است که از آن جمله می‌توان به افزایش آنزیم‌های کبدی، کاهش تعداد گلبول های سفید خون و پلاکت‌ها و فشار خون پایین اشاره کرد. در موارد نادر، مبتلایان به آسیب حاد کلیوی و ایست قلبی نیز دچار شده‌اند.
اما به گفته آنگلا راسموسن ویروس شناس و پژوهشگر دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه کلمبیا، این لزوماً نشانه‌ای از گسترش خود ویروس در بدن نیست و می‌تواند ناشی از یک طوفان سایتوکاینی باشد.
سایتوکاینها پروتئین‌هایی هستند که به عنوان چراغ‌های هشدار سیستم ایمنی عمل کرده و سلولهای ایمنی بدن را به محل عفونت اعزام می‌کنند. این سلولها سپس در تلاش برای نجات بقیه بدن، بافت آلوده را از بین می‌برند.
انسان در مواجهه با هر تهدیدی به سیستم ایمنی بدن خود متکی است. اما در مواجهه با یک کروناویروس غیرقابل کنترل و مهارنشدنی، سیستم ایمنی بدن سایتوکاینها را بدون هیچ کنترلی در ریه‌ها انباشت میکند. درست مثل این که به جای هدفگیری با یک اسلحه از موشک انداز استفاده کنید. مشکل از اینجا ایجاد می‌شود، بدن تنها سلولهای آلوده را هدف قرار نمی‌دهد بلکه به بافت سالم نیز حمله میکند. پیامد چنین وضعیتی تنها به داخل ریه‌ها محدود نمی‌شود. طوفان‌های سایتوکاینی التهابی ایجاد می‌کنند که رگ‌های خونی موجود در ریه‌ها را تضعیف کرده و باعث می شود تا مایعات به داخل کیسه های هوا منتقل شوند. این طوفان به سیستم گردش خون وارد شده و مشکلاتی را در اندام‌های مختلف ایجاد میکند.
در برخی از حادترین موارد ابتلا کووید-۱۹، طوفان سایتوکاینی در ترکیب با کاهش ظرفیت اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها، می تواند منجر به بروز نارسایی در چند عضو شود. آن طور که فریمن می‌گوید، حتی اگر این ویروس به کلیه‌ها، کبد، طحال و دیگر اندام‌ها نرسد می‌تواند اثرات منفی مشهودی بر تمام این فرآیندها داشته باشد و این زمانی است که تهدید جدی می‌شود.
کبد
وقتی یک کروناویروس از سیستم تنفسی به سایر بخش‌های بدن انتشار می‌یابد، کبد یکی از ارگان‌هایی است که تحت تاثیر قرار می‌گیرد. پزشکان نشانه‌هایی را از آسیب کبدی در موارد ابتلا به سارس، مرس و کووید-۱۹ مشاهده کرده‌اند که اغلب خفیف هستند اما در موارد حاد منجر به آسیب شدید و حتی نارسایی کبدی شده‌اند.
وقتی ویروسی وارد جریان خون شود، می‌تواند به هر قسمت از بدن برسد. کبد رگ‌های فراوانی دارد بنابراین یک کروناویروس می‌تواند به راحتی به این عضو وارد شود.کبد سخت کار می کند تا مطمئن شود بدن می‌تواند به درستی کار میکند. کار اصلی این عضو پردازش خون پس از خروج از معده، تصفیه سموم و تولید مواد مغذی برای استفاده بدن است. کبد همچنین باعث می‌شود صفرا به روده کوچک در تجزیه چربی‌ها کمک کند. به علاوه، این عضو حاوی آنزیم‌هایی است که واکنش‌های شیمیایی را در بدن سرعت می‌بخشند.
در یک بدن سالم، سلولهای کبدی به طور مستمر از بین رفته و این آنزیم‌ها را در جریان خون فرد آزاد می‌کنند. این ارگان سپس سریعا سلولهای جدید می‌سازد و به کار خود ادامه می‌دهد. در نتیجه این روند بازسازی، کبد می تواند در برابر آسیب های زیادی مقاومت کند.
اما وجود سطوح بالای غیرطبیعی از آنزیم‌ها در خون که از علائم مشترک میان بیماران مبتلا به سارس و مرس بوده است، یک علامت هشداردهنده است. این امر ممکن است تنها ناشی از یک آسیب خفیف باشد که کبد سریعا آن را جبران خواهد کرد و یا علامتی از یک مشکل حاد چون نارسایی کبدی باشد.
دانشمندان هنوز دقیقا نمی‌دانند که این ویروس‌های تنفسی در کبد چگونه رفتار می‌کنند. این ویروس ممکن است مستقیماً کبد را آلوده کند، تکثیر شده و سلولهای آن را از بین ببرد یا ممکن است از بین رفتن این سلول ها عارضه جانبی پاسخ سیستم ایمنی بدن به ویروس باشد که یک واکنش التهابی شدید در کبد ایجاد میکند.
به گفته محققان، وقتی کبد از کار می‌افتد متوجه می‌شوید که بیمار نه تنها مشکلات ریوی و کبدی دارد بلکه از مشکلات کلیوی نیز رنج می‌برد. آن وقت است که این بیماری به یک عفونت سیستمیک تبدیل می‌شود.
کلیه‌ها
بله، کلیه‌ها نیز در این بیماری تنفسی درگیر می‌شوند. بر طبق آمار، شش درصد از مبتلایان به سارس و یک چهارم بیماران مبتلا به مرس به آسیب حاد کلیوی دچار شدند. تحقیقات اولیه نشان داده است که کروناویروس جدید نیز می تواند چنین تاثیری داشته باشد.
بروز چنین آسیبی در بیماران مبتلا به این ویروس نسبتا نادر و در عین حال مرگبار است.
براساس نتایج یک مطالعه که در سال ۲۰۰۵ در مجله Kidney International منتشر شد، ۹۱.۷ درصد از بیماران سارس که به آسیب حاد کلیوی دچار شده بودند، در نهایت جان خود را از دست دادند.
درست مثل کبد، کلیه‌ها نیز نقش یک فیلتر را برای خون ایفا می‌کنند. در هر کلیه بیش از یک میلیون لوله ادراری (نفرون) وجود دارد. این نفرون‌ها دو جزء اصلی دارند: یک فیلتر برای تمیز کردن خون و لوله‌هایی که مواد مفید را به بدن بازگردانده و ضایعات را به شکل ادرار به مثانه می فرستند.
آن طور که به نظر می‌رسد، کروناویروس‌ها بیش از هر چیز بر این لوله‌های کوچک کلیوی تاثیر می‌گذارند. وقتی ویروسی وارد جریان خون شود، انتشار آن به لوله‌های کلیوی چندان غیرمعمول نیست. از آنجایی که کلیه‌ها به طور مستمر در حال تصفیه خون هستند، گاهی اوقات ممکن است سلولهای لوله های آن این ویروس را به دام انداخته و آسیب ببینند. اگر این ویروس به سلولها نفوذ و شروع به تکثیر کند، آسیب ایجاد شده می‌تواند مرگبار باشد.