حادثه 24 - سریال وقوع سوانح هوایی همچنان ادامه دارد و هر روز خبر تازه‌ای درباره خروج هواپیما از باند، نقص فنی، فرود اضطراری و... شنیده می‌شود. خبرهایی که موجی از ترس و وحشت به جان مسافران هوایی و خانواده‌هایشان می‌اندازد. درحالی‌که روز گذشته وزیر راه از ممنوعیت پرواز برای خلبان هواپیمای حادثه‌دیده در فرودگاه ماهشهر خبر داد، هواپیمای دیگری این‌بار در کرمانشاه از باند یخ‌زده فرودگاه خارج شد تا این شهر هم از حوادث هوایی بی‌نصیب نماند. اما آیا موج فزاینده حوادث هوایی در هفته‌های اخیر عادی است؟ دلیل وقوع این حوادث دلهره‌آور محدودیت‌های ناشی از تحریم است یا ضعف مدیریت و خطای انسانی؟ خیلی‌ها این روزها با دلهره پایشان را در فرودگاه‌های کشور می‌گذارند، چراکه سریال حوادث هوایی که در هفته‌های اخیر اتفاق افتاده افراد زیادی را درخصوص امنیت سفر هوایی نگران کرده است. به این حوادث توجه کنید: آتش‌گرفتن موتور هواپیمای گرگان-تهران، بازنشدن چرخ‌های هواپیمای تهران-استانبول و خروج هواپیمای تهران-ماهشهر و نقص فنی هواپیمای حامل تیم فوتبال پدیده. این حوادث کم بود، صبح دیروز هواپیمای تهران-کرمانشاه هم در فرودگاه مقصد از باند یخ‌زده خارج شد و هواپیمای استانبول-تبریز به جای تبریز در تهران فرود آمد تا نگرانی‌ها ادامه داشته باشد. طبق آنچه اعلام شده در حادثه کرمانشاه، هواپیمای ایرباس319 متعلق به شرکت ایران‌ایر با 102مسافر هنگام فرود، از باند فرودگاه کرمانشاه خارج شد اما به هیچ‌یک از سرنشینان آن آسیبی وارد نشد.
تعلیق خلبان پرواز ماهشهر
در شرایطی که روز گذشته همه با کنجکاوی اخبار مربوط به حادثه در فرودگاه کرمانشاه را پیگیری می‌کردند وزیر راه و شهرسازی در فرودگاه مهرآباد در حاشیه مراسم روز 12بهمن از تعلیق خلبان هواپیمای حادثه‌دیده در ماهشهر خبر داد. اشاره وزیر به حادثه‌ای بود که روز یکشنبه در فرودگاه ماهشهر اتفاق افتاد و هواپیمایی که از تهران به پرواز درآمده بود پس از خروج از انتهای باند فرودگاه ماهشهر در یکی از خیابان‌های اطراف فرودگاه متوقف شد و فیلم خروج مسافران وحشت‌زده از هواپیما، شبکه‌های اجتماعی را پر کرد. محمد اسلامی درباره این حادثه گفت: «اتفاقاتی که برای پروازها پیش می‌آید در همه‌جای دنیا رخ می‌دهد و اینطور نیست که منحصر به ایران باشد، همه کشورها هم با آن مواجه می‌شوند.» وی ادامه داد: «در حادثه‌ای که برای هواپیمای تهران- ماهشهر رخ داد، سازمان هواپیمایی کشوری به این مساله رسیدگی کرد و در اطلاعات اولیه‌ای که به‌دست آوردند موجب شد که خلبان هواپیما فعلا به حالت تعلیق باشد تا سازمان هواپیمایی کشوری بررسی‌های دقیق‌تری را انجام دهد و علت حادثه مشخص شود، تا نگرانی برای مردم وجود نداشته باشد.»
3حادثه در پرونده خلبان
تعلیق خلبان پرواز تهران-ماهشهر در حالی است که گفته می‌شود پیش از این نیز او در 2حادثه مشابه هوایی حضور داشته است. یک منبع آگاه در این‌باره به همشهری می‌گوید: «نخستین حادثه چندی قبل در فرودگاه ساری اتفاق افتاد و هواپیمایی که او هدایتش را برعهده داشت پس از فرود از باند فرودگاه خارج شد. دومین حادثه اما در فرودگاه مهرآباد اتفاق افتاد.» آنطور که این منبع آگاه می‌گوید: «این خلبان پیش از این خلبان هواپیماهای نظامی بوده که توانسته بعد از مدتی گواهینامه پرواز با هواپیماهای مسافری را بگیرد و وارد این حوزه شود.»
حوادثی که عادی نیست
اما آیا حوادث هوایی که این روزها شاهد وقوع آن هستیم عادی است؟ این سؤال را علیرضا منظری، معاون سابق سازمان هواپیمایی کشوری در سال‌های 68 تا 86 اینطور پاسخ می‌دهد: «این حوادث عادی نیست. ولی به هر حال مشکلات و مسائلی که در کشور وجود دارد باعث شده به چنین وضعیتی برسیم.» او درباره مشکلاتی که وجود دارد می‌گوید: «این عوامل 2دسته است. اول تحریم که خرید هواپیما و قطعات آن با مشکلات زیادی روبه‌روست. تا حالا می‌شد از راه‌های دیگری این قطعات را خریداری کنیم. ولی به مرور وقتی تحریم‌ها سخت‌تر شد و هزینه‌ها هم بالا رفته، طبیعی است که امکان تهیه وسایل و قطعات ضعیف‌تر شده و این مورد بی‌تأثیر نیست. البته خیلی از این موارد سانحه و حادثه نیست اما خلبان احتیاط می‌کند و فرود نمی‌آید یا اصلا پرواز نمی‌کند.» وی ادامه می‌دهد: «نکته دیگر هم بحث‌های اجتماعی و تأثیراتی است که مسائل اقتصادی و اجتماعی روی افراد می‌گذارد. شغل خلبانی حساس است. مثلا در زمان عادی برای اینکه خلبان با ذهن آسوده کارش را انجام دهد حتی با ماشین خود به فرودگاه نمی‌آید و برایش سرویس درنظر گرفته می‌شود. اما در شرایط کنونی مسائل اقتصادی و اجتماعی روی ذهنیت خلبان‌ها تأثیر می‌گذارد و بعضی از این خطاهای انسانی ناشی از این است که خلبان با مشکلاتی روبه‌روست و این عوامل روی او اثر گذاشته است، زیرا در مواقعی که باید تصمیم‌های حساس بگیرد تصمیمات درستی نمی‌گیرد. به‌نظر می‌رسد حالا که ما با چنین مشکلاتی روبه‌رو هستیم. دقت‌ها باید بالا برود؛ چه در شرکت‌های هواپیمایی و چه در سیستم‌های نظارتی.»
کوچ خلبان‌های نظامی به هواپیماهای مسافربری
این مقام سابق سازمان هواپیمایی کشوری می‌گوید: «بخشی از خلبان‌های ما قبلا خلبان نظامی بودند که پس از طی دوره‌ای به هواپیماهای مسافربری کوچ کرده‌اند. خلبان نظامی با تفکر هدایت هواپیمای نظامی کار می‌کند. وقتی روی هواپیمای غیرنظامی کار می‌کند باید آن تفکر را کنار بگذارد. اگر دقت در کار نداشته باشیم و این افراد با همان نوع تفکر در اینجا هم کار کنند، موجب حادثه خواهد شد. یکی از موارد مهم آزمون‌های خلبانی، آموزش و مسائل جانبی است. همه این عوامل تأثیر دارد. به‌خاطر همین باید دقت در کار بالا برود.»
شرایط تعلیق خلبان
اما خلبان‌ها در چه شرایطی از پرواز کردن منع و تعلیق می‌شوند؟ معاون سابق سازمان هواپیمایی کشوری می‌گوید: «زمانی که حادثه یا سانحه بررسی می‌شود اگر معلوم شود که احتمال این وجود دارد که خطای خلبان علت حادثه باشد، برای اینکه مرتکب خطاهای مجدد نشود، او را تعلیق می‌کنند و اجازه پرواز به او نمی‌دهند تا تکلیف پرونده به‌طور قطعی روشن شود. در مورد پرواز تهران - ماهشهر هم به‌احتمال زیاد همین اتفاق افتاده است.» او درباره حادثه خروج هواپیما از باند فرودگاه کرمانشاه نیز می‌گوید: «خلبان فرمانده هواپیماست. اوست که تصمیم می‌گیرد کاری را انجام دهد یا نه؟ در نتیجه خلبان با توجه به اطلاعاتی که کسب می‌کند چه مربوط به هوا باشد یا وضعیت روی زمین با توجه به دستورالعمل‌هایی که در اختیارش است، تصمیم می‌گیرد که فرود بیاید یا نه یا به فرودگاه دیگری برود و... در اینجا هم باید بررسی شود شرایطی که به خلبان اعلام شده آیا منطبق با دستورالعمل‌ها بوده و خلبان به آن دستورالعمل‌ها عمل کرده یا نه؟ اگر آنها را انجام داده باشد که تقصیری متوجه خلبان نیست و اگر انجام نداده باشد و در تصمیم‌گیری دچار مشکل شده باشد قابل بحث و بررسی است.»
پاسخ به ابهامات حوادث هوایی
رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری معمولا نخستین چهره‌ای است که بعد از وقوع حوادث هوایی نسبت به آن واکنش نشان می‌دهد. با او درخصوص افزایش سوانح هوایی در هفته‌های اخیر گفت‌وگو کرده‌ایم.
چرا این روزها تعداد سوانح هوایی زیادشده است؟
از این اتفاقات می‌افتد. البته نمی‌گویم طبیعی است یا نه. باید در بررسی سوانح مشخص شود که علتش چه بوده؟
در بازه زمانی کوتاه چند حادثه هوایی اتفاق افتاده است. چرا پیش از این حوادث هوایی کمتر بود و حالا بیشتر شده است؟ آیا به‌خاطر تحریم‌ها با مشکل قطعات مواجهیم؟
نه. مشکل فنی یعنی اعلام نتیجه. قبل از اینکه بررسی شود نمی‌توانیم اعلام نتیجه کنیم. هر کسی هم اعلام کند، درست نیست. باید مشخص شود علت مشکلی که برای هواپیما پیش آمده چه بوده و بعد قضاوت شود.
درباره هواپیمای ماهشهر اخباری درباره تعلیق خلبان منتشر شد. این یعنی به‌احتمال زیاد حادثه ماهشهر به‌دلیل خطای انسانی بوده است. در این‌باره موضع سازمان هواپیمایی چیست؟
نه اینطور نیست. وزیر محترم راه و شهرسازی چگونگی روند بررسی سانحه هواپیمای تهران - ماهشهر را توسط دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی کشوری توضیح داد؛ یعنی گفت که دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان به چه سبک تحقیقات را پیش می‌برد و پس از مراحل اولیه که جمع‌آوری اطلاعات است برای انجام تحلیل و کار کارشناسی، خلبان هواپیما به سازمان هواپیمایی کشوری فراخوانده می‌شود که به سؤالات کارشناسان پاسخ دهد و تا زمان نتیجه نهایی چگونگی بررسی سانحه، خلبان هواپیما اجازه پرواز ندارد؛ هم به لحاظ فشارهای روانی که در سانحه برای خلبان پیش آمده و هم اینکه براساس داده‌ها بررسی شود که چرا این اتفاق برای هواپیما رخ داده است؛ ازجمله وضعیت پزشکی و عملکرد در هواپیما و بعد نتیجه اعلام می‌شود.
اعلام نتیجه چقدر طول می‌کشد؟
چون کارهای مقدماتی انجام شده است، فکر نمی‌کنم اعلام نتیجه زیاد طول بکشد اما تا آن زمان خلبان هواپیما اجازه پرواز پیدا نمی‌کند، ولی این به‌عنوان نتیجه نهایی نیست، بلکه یکی از پارامترهای بررسی است.
در رابطه با حادثه صبح شنبه در فرودگاه کرمانشاه چه توضیحی دارید؟
از روابط عمومی شرکت بپرسید. در حال بررسی است.
شما از سوابق خلبان پرواز تهران - ماهشهر که هواپیمایش از باند خارج شد، اطلاعی دارید؟ منبع مطلعی به ما خبر داده که این خلبان قبلا هم 2 حادثه داشته؟
این مورد را من نمی‌دانم.