حادثه 24 - کوه‌های سر به فلک کشیده کردستان میزبان کوله‌هایی است که محلی‌ها حامل آنها را با نام کولبر می‌شناسند و این کوله‌ها هرازگاهی بلای جان حاملان خود می‌شوند.
مادر: فرهاد عزیز جانم نرو این راه خطرناک است هوا نشان از آمدن برف و بوران دارد؛ فرهاد: مادر قول می دهم همان طور که اولین بارم است که این راه را می روم آخرین بار هم باشد فقط اجازه بده بروم تا بتوانم پول یک دست لباس ورزشی را برای خودم در بیاورم.
مادر: آزاد شیر پسرم فرهاد امانت باشد دست تو، هرکاری می کنم به حرفم گوش نمی دهد؛ آزاد: چشم، مادر نگران نباش مگر نمی دانی این راه همیشگی من است تازه کوه‌های کردستان مهربانند مانند مادرانش، همان گونه که فرهاد را به من سپردی من را نیز به کوه‌ها بسپار که انشاالله بسلامت باز خواهیم گشت.
مادر، کوهستان را نفرین نکن
فرهاد: داداش سرده چیکار کنیم؟ آزاد: راستی اگر مُردم به مادر بگو کوهستان را نفرین نکند تو را به من امانت سپرده بود، پالتوات را از روی من برادر و برو کمک بیاور. شاید این حرف‌هایی باشد که ۲ برادر مفقود شده در ارتفاعات گردنه ژالانه در آخرین لحظات با هم داشته اند.
کسی چه می داند میان ۲ برادر در آخرین لحظه‌های باهم بودنشان چه گذشته است، چند لحظه خودمان را جای آنها بگذاریم به همدیگر چه خواهیم گفت؟.
این داستان کوتاه چند خطی روایتی است هرچند ناقص از زندگی ۲ برادر اهل روستای نی از توابع شهرستان مریوان که روز سه شنبه هفته گذشته برای امرار معاش به دل کوه‌های مرزی کردستان زدند و با گرفتار شدن در برف و کولاک پیکر بی جانشان پیدا شد.
هر ۲ برادر با چند ساعت اختلاف در اثر برودت سرما جانشان را از دست دادند برف جسد آزاد برادر بزرگ این تراژدی را صبح چهارشنبه پس فرستاد اما جنازه فرهاد نوجوان ۱۷ ساله را تا ظهر جمعه نگه داشت که با همکاری ۲ هزار نفری مردم محلی و امدادگران هلال احمر سرانجام جسم بی‌جان او هم از زیر برف بیرون آورده شد.(طبق اعلام اداره کل ثبت احول استان کردستان آزاد متولد ۳۱ فروردین ۱۳۷۷ و فرهاد نیز متولد اول فروردین ۱۳۸۱ است.)
یک طرفه به قاضی نرویم
این اتفاق باعث شد بحث کولبری یا همان پیله‌وری طرح ساماندهی مبادلات در بازارچەهای غیر رسمی تجار و پیلەوران در مناطق مرزی بر سر زبان‌ها بیفتد و قضاوت‌ها در مورد قانونی و غیر قانونی بودن کولبری مجددا در رسانه، محافل عمومی و فضای مجازی سر باز کند.
کولبر در بین جامعه محلی مرزنشینی به شخصی اطلاق می‌شود که به صورت مجاز یا غیرمجار کالایی را از آنسوی مرز به این سوی مرز حمل می‌کند اما در طرح ساماندهی مبادلات در بازارچه‌های غیررسمی واژه کولبر را حذف و پیله‌ور را جایگزین آن کرد.
به طوری که از نظر این طرح پیله‌ور به شخصی اطلاق می‌شود که به صورت قانونی از معابر رسمی اقدام به حمل کالاهای مجاز از آن سوی مرزها به داخل مرز کشور می‌کند و در قبال آن از برخی معافیت‌های قانونی بهره‌مند می‌شود.
کولبر گرفتار در دوراهی خیر و شر
اما روند کولبری که به عنوان یک پدیده نابهنجار جامعه شناخته می‌شود همچنان از سوی برخی افراد مرزنشین انجام می‌شود به‌طوری که سالانه چند تن از این افراد در این راه جان خود را از دست می‌دهند.
ارتفاعات ژالانه در شهرستان سروآباد تنها مسیر تردد در کردستان است که مترددان غیرمجاز مرزی در فصول مختلف سال از آن برای تردد و حمل کالاها از خاک اقلیم کردستان به کشورمان استفاده می کنند.
این ارتفاعات که همه ساله از اواخر آبان تا اوایل اردیبهشت ماه شاهد بارش های چند متری برف و ریزش بهمن های مختلف است بخودی خود برای هر کسی خطر آفرین است چه برسد به اینکه باری سنگین را بر دوش بکشی و تردد کنی.
این ارتفاعات آخرین قربانی‌های خود را سه‌شنبه شب گرفت و جان ۲ برادر مریوانی را در حالی گرفت که آنان همانند سایر هم ردیفان خود از سر ناچاری از جمله بیکاری، اجرا نشدن کامل طرح ساماندهی کولبران و طرح ساماندهی مبادلات در بازارچەهای غیر رسمی و مشکلات معیشی دل به این کوه‌ها برای کولبری زده بودند.
کردستانی‌ها باز حماسه آفریدند
اما جان دادن این ۲ برادر تنها یک رویداد نبود بلکه مجددا آزمونی برای همدلی مردم بود، روز سه شنبه ۲۶ آذر خبر گرفتاری سه کولبر در ارتفاعات تته مخابره شد و ظهر همان روز جسد برادر بزرگتر پیدا شد اما خبری از برادر ۱۷ ساله نبود.
فردای همان روز جمعی از مردم شهرستان سروآباد به همراه ۶ تیم امدادگران جمعیت هلال احمر به مدت ۲ روز به جست و جوی این نوجوانان دل به ارتفاعات تته زدند بعد از ظهر جمعه سرانجام جسد پیدا شد و تا بار دیگر این مردم در آزمون همدلی و نوعدوستی سربلند باشند.
اما سوال اینجاست چگونه می توان جواب مردمی را داد که در مشکلات یاور هم هستند و دست زمانه در اثر سوء مدیریت‌ها آنچنان این افراد را در تنگنا قرار داده تا مادری ۲ دُردانه خود را برای لقمه نانی در سرمای استخوان سوز زمستان به کوهستان امانت بسپارد ولی جنازه آنها به جای نان تحویلش شود؟
۱۹ خرداد ۱۳۹۷ بود که استاندار کردستان از اصلاح و ابلاغ آیین‌نامە ساماندهی مبادلات دربازارچەهای غیر رسمی بە نفع تجار و پیلەوران در مناطق مرزی استان خبر داد و گفته بود: بنابر مصوبه هیات دولت تخفیف سود بازرگانی حاصل از مبادلات کالا برای هر مرزنشین هفت میلیون ریال و هر خانوار تا سقف چهار نفر ۲٨ میلیون ریال در ماه خواهد بود.
بهمن مرادنیا با اعلام اینکه سود اختصاص یافته در کل مناطق و استان‌های مشمول طرح در کشور ۴۲ هزار میلیارد ریال در سال خواهد بود، ادامه داد: در طرح جدید باید میان پیله‌ور و تاجر برای ورود کالا توافق صورت گیرد تا زمینه انتفاع مناسب طرفین فراهم شود.
وی گفته بود: در این طرح، معابر پیله وری کردستان برای ارائه خدمت به ۲۳ هزار و ۳۹۲ خانواده مرزنشین در سه شهرستان بانه، مریوان و سرآوباد پیش بینی شده است.
مرگ کولبران تکرار نشود
استاندار کردستان در پیامی جان‌باختن «فرهاد و آزاد خسروی» که در ارتفاعات تته اورامان گرفتار کولاک شدند را به خانواده و مردم داغدار آن دیار تسلیت گفت.
در پیام مرادنیا آمده است: خبر جان باختن فرهاد و آزاد خسروی، دو کولبر جوان که برای کسب روزی حلال و گذران زندگی راە دشوار و پر مشقت کولبری را پیش گرفتند و در این راه جان عزیز خود را در ارتفاعات تتە اورامان بر اثر کولاک و سرما از دست دادند، موجب تاسف و اندوه عمیق شد.
حادثه به قدری جانکاه و دردناک است که دل هر انسان با وجدان و آزاده‌ای را به درد می آورد و یادآور این نکته است که باید هرچه زودتر تدابیر و راهکارهایی اندیشیده شود که مسیر و روش امرار معاش به این شکل پایان یابد تا در آینده از تکرار حوادث تلخ و ناگوار از این دست جلوگیری شود.
اینجانب ضمن ابراز همدردی و عرض تسلیت به خانواده داغدار عزیزان در گذشته «فرهاد و آزاد خسروی»، برای ایشان از پیشگاه خداوند متعال مغفرت و آرامش ابدی و برای بازماندگان و داغداران این تراژدی غم انگیز صبر جمیل خواستارم.
استان کردستان ۲۲۷ کیلومتر مرز با کشور عراق دارد که در امتداد این مرز پنج معبر پیله وری ایجاد شده بود که در طرح آیین نامه ساماندهی مبادلات در بازارچه های غیررسمی و موقت مرزی چهار مورد از این معابر شامل معابر گله سور و هنگ ژال بانه، معابر خانم شیخان و پیران مریوان و مله خورد سروآباد مورد توجه قرار گرفته است.
رنجی که پایان نیافت
کولبری را نمی توان در واژه معنی کرد، برای معنی آن تنها باید رنج کشیدن آنها هنگام حمل کوله های سنگین و گذر از باریکه راه معبر مرزی را حس کرد شاید در ابتدا برخی طرح پیله‌وری را نویدی برای پایان رنج این قشر می‌دانستند اما این طرح همچنان پس از یکسال اجرایی شدن آنچنان که باید تاثیر خود را نشان نداده است.
طرح پیله‌وری قرار بود در چهار معبر رسمی استان کردستان اجرا شود که تاکنون تنها در چند نوبت اجرا شده و در آن کسی بدون داشتن دفترچه کولبری نمی توانست وارد معبر شود و آنکه خوش شانس بود شاید در هر روز ۲ نوبت موفق به حمل کالا می‌شد در قبال آن به صورت میانگین بین ۲ تا پنج میلیون ریال عایدش می‌شد.
بانه، مریوان و سروآباد سه شهرستان مورد هدف طرح آیین‌نامە مبادلات در بازارچەهای موقت مرزی هستند در جریان حدود ۲ ساله اجرای آن در هر کدام شاید به تعداد انگشتان دست اجرایی شد و هر مرزنشین در همان نوبت‌ها برای هر ماه هفت میلیون ریال به هر نفر و ۲٨ میلیون ریال برای خانوار چهار نفره پرداخت کردند.
درآمد ۶۰۰ میلیارد ریالی مرزنشینان کردستان از محل فروش سوخت
پرداخت بخشی از سود حاصل از فروش سوخت به مرزنشینان ساکن در شعاع ۲۰ کیلومتری مرزها از دیگر خدمات دولت برای کاهش اثرات کولبری بود که به گفته معاون تعاون اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی کردستان از سال ۱۳۹۵ تا کنون از این محل، در مجموع ۶۰۰ میلیارد ریال به حساب مرزنشینان کردستانی واریز شده است.
علی اصغر عباسی اظهار داشت: این مبلغ در قالب کمک به معیشت مرزنشینان ساکن در شعاع ۲۰ کیلومتری مرزهای این استان و به حساب ۲۸ هزار و ۴۰۰ خانوار واریز شده است.
وی یادآور شد: کردستان سهمیه ماهیانه پنج میلیون لیتری دارد که توسط ۱۹ تعاونی مرزنشین با ۲۱۵ هزار عضو به خارج از کشور صادر می‌شود و ساکنان جامعه هدف در این طرح ۲۰ درصد سود حاصله را به عنوان کمک معیشتی دولت دریافت می کنند.
دولت و کولبر قربانی زیاده خواهی تاجران
گویی این خدمت نیز جوابگوی نیاز مردمان مرز نشینی که اقدام به کولبری از مبادی رسمی و غیر رسمی می کنند نبود یا علت لنگیدن کار را باید در جای دیگری جست.
برخی بر این باور هستند که وارد کردن یک کالا به صورت قاچاق و یا بدون تشریفات گمرکی تنها یک برنده دارد و آن هم تاجرانی است که با وعده‌های مختلف افراد را قربانی زیاده خواهی خود می کنند و افراد نیازمندی که از سر ناچاری و مشکلات معیشتی کولبری می‌کنند را در طعمه های خود گرفتار می‌کنند.
کولبران از جنس همین مردم کنار ما هستند از جوانان کم سن ۱۶ و ۱۷ ساله تا مردان کهن سال ۶۰ ساله در بین آنها دیده می شود حتی به گفته برخی شاهدان در بین آنان زنانی با غیرت و پوشش مردانه نیز وجود دارند که سنگینی بار قاچاق را به جان می‌خرند تا نفروشند آنچه نباید.
کولبر قاچاقچی نیست
«کولبر قاچاقچی نیست» فرمایشی از رهبر معظم انقلاب اسلامی است که ایشان آن را در سال ۱۳۹۵ در دیدار با جامعه کارگری بیان و بر ضرورت مقابله جدی با قاچاق کالا تاکید داشتند.
نیروی انتظامی برای تحقق تاکیدات رهبر معظم انقلاب از همان سال همت خود را به کار بسته تا در کنار حمایت از کولبرانی که قانونی فعالیت می کنند با قاچاقچیان کالا و قاچاق سازماندهی شده به صورت جدی برخورد کند و سالانه باندهای مختلفی را در این راستا متلاشی کند.
اما مرزبانی به عنوان بخشی از این نیرو موظف است در کنار حفاظت از مرزهای جمهوری اسلامی افرادی را که به صورت غیرقانونی در مرز تردد می‌کنند را به دست قانون بسپارد و با توجه به اینکه برخی، اقدام به قاچاق کالاهای حرام مانند مشروبات می کنند و هنگام تردد در مرز به هشداهای پلیس توجه ندارند جان خود را از دست می‌دهند.
حال باید پرسید: با وجود تاکیدات فراوان از سوی مسوولان ارشد نظام، برنامه ریزی مختلف دولت برای اجرای طرح‌های متعدد در راستای کاهش پدیده نابهنجار کولبری، بیکاری و قاچاق کالا عیب کار کجاست که همچنان کولبری نان نمی‌دهد که هیچ، جان هم می‌گیرد؟