حادثه 24 - کیانوش رستمی از تربیت و درمان سگ‌های هلال‌احمر می‌گوید
لقب‌شان امید در تاریکی‌است؛ پیدا کردن نبض زندگی در واپسین لحظات مرگ. سگ‌های زنده‌یاب حالا نزدیک به 20سال است که در حوادث و بحران‌ها پا به پای امدادگران هلال احمر وارد محل حادثه می‌شوند. یاد گرفته و آموزش دیده‌اند که چطور می‌شود از لابه‌لای آوار ساختمان‌های زلزله‌زده و گلولای سیلاب‌ها انسانی را زنده پیدا کرد. از آن روزی که 9 سگ و 9 مربی، 67 نفر را زنده از زیر آوار زلزله بم بیرون کشیدند تا همین 2سال پیش که سگ‌های زنده‌یاب، 6 نفر را در زیر ویرانه‌های زلزله کرمانشاه زنده پیدا کردند، موضوع آموزش سگ‌ها و استفاده از آنها در حوادث و بحران‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. امروز در روز دامپزشکی پای صحبت‌های کیانوش رستمی، تکنیسین دامپزشک واحد آنست در سازمان امدادونجات جمعیت هلال احمر نشستیم. او حرفهای دست اولی درباره راز و رمزها و سبک زندگی باهوش‌ترین و قوی‌ترین سگ‌های ایران می‌زند. سگ‌هایی که براساس آمار، به‌طور متوسط سالانه در 100 عملیات نجات حضور دارند و با همه تلخی‌های حادثه هرگز در وجودشان نشانی از خشونت یا درندگی نیست.
آقای رستمی، شما هم تکنیسین دامپزشکی هستید و هم مسئول درمانگاه «آنست» سازمان امدادونجات هلال‌احمر. درواقع می‌شود گفت شما در این درمانگاه دامپزشکی امدادگر حیوانات هستید. علم پزشکی در برابر مراقبت و نگهداری از سلامت جسمی سگ‌های زنده‌یاب، چه تعریفی دارد؟
یک بخش از کار دامپزشکی مربوط به پیشگیری و قبل از حضور در حوادث است، بخش دیگر آن هم زمانی است که سگ‌ها در زمان وقوع یک بحران به مناطق حادثه‌دیده اعزام می‌شوند. حوادث طبیعتا باعث آسیب‌دیدن سگ‌ها در حین عملیات جست‌وجو می‌شود، مثل بریدگی قسمتی از بدن، شکستگی دست، سر یا پا و حتی انواع بیماری‌های میکروبی. بیشترین کاری که در این زمان می‌توان برای سگ‌ها انجام داد، کمک‌های اولیه است و اگر آسیب یا جراحت جدی‌تر باشد، باید به مراکز درمانی و کلینیک‌های دامپزشکی مجهز منتقل شوند و تحت عمل جراحی قرار بگیرند.
در سال‌های اخیر سگ‌های زنده‌یاب جمعیت هلال‌احمر در حوادث مختلفی حضور داشتند، مثل زلزله کرمانشاه، آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو و سیل‌های ویرانگر فروردین ماه در استان‌های مختلف. این سگ‌ها در حین عملیات جست‌وجو، خودشان چه آسیبی دیده بودند؟
خیلی آسیب‌ها جدی نبود. چیزی که معمولا در حوادث پیش می‌آید این است که بیشتر این سگ‌ها از مناطق دور به محل‌های حادثه اعزام می‌شوند و چون سگ مدت زمان زیادی در ماشین است، باعث می‌شود دچار گرمازدگی و حالت تهوع شود. ولی به‌هرحال پیش آمده که سگ‌ها در زمان حادثه دچار جراحت شوند و مجبور شده‌ایم با بیهوشی و یک جراحی کوچک مداوایش کنیم.
در زمان حادثه پلاسکو گفته بودند به خاطر شدت حرارت و داغی زمین، کف پای سگ‌ها سوخته است. این خبر درست بود؟
بله . خبر تاحدودی درست بود اما سوختگی و آسیب‌دیدگی کف پای سگ‌ها جدی نبود.
در حادثه‌ای مثل سیل به خاطر بالاآمدن فاضلاب‌ها و آب‌های روان، یکی از مهمترین مشکلات بهداشتی در مناطق سیل‌زده، آب‌های آلوده است. در سیلاب‌های امسال که سگ‌های زنده‌یاب به مناطق سیل‌زده اعزام شده بودند، این موضوع برای سگ‌ها تهدید‌کننده بود؟
بله، بیماری‌های میکروبی در مناطق سیل‌زده یکی از آسیب‌هایی است که به سگ‌ها وارد می‌شود که این اتفاق هم در سیل‌های اخیر افتاد و بعضی از آنها دچار بیماری روده شده بودند. البته دامپزشک همیشه در کنارشان حضور دارد و به همین دلیل خیلی زود مداوا شدند. بنابراین شایع‌ترین بیماری که سگ‌ها را در بحران‌ها تهدید می‌کند، همین بیماری‌های میکروبی است وگرنه به خاطر واکسیناسیون‌های به‌موقعی که دارند، بدن‌شان نسبت به بیماری‌های ویروسی و عفونی مقاوم شده و مشکلی برایشان پیش نمی‌آورد.
آقای رستمی، نژاد سگ‌ها در سلامتی‌شان تاثیر دارد؟ مثلا سگ‌های ژرمن، سیستم دفاعی و قوای بدنی بیشتری نسبت به سگ‌های دیگر ندارند؟
قوای جسمی سگ‌ها، بیشتر به تغذیه و شرایط نگهداری‌شان بستگی دارد، یعنی ممکن است حتی یک سگ ژرمن در شرایط بدی نگهداری شود که طبعاً هم بدنش ضعیف می‌شود و هم آسیب‌پذیرتر است. به همین دلیل مراقبت و نگهداری درست از سگ‌ها تاثیر بسیاری در سلامتی‌شان دارد.
سگ‌های زنده‌یاب هلال‌احمر کارایی و ماهیت بسیار مهم و تاثیرگذاری در زمان وقوع حادثه دارند که طبیعتا مراقبت از سلامتی آنها هم کار سخت و حساسی خواهد بود. از لحاظ علم دامپزشکی این سگ‌ها چه مراقبت‌هایی می‌خواهند؟
این موضوع خیلی گسترده است، ولی به صورت کلی ما باید بیشتر مواظب فیزیک این حیوانات باشیم، چون از لحاظ داخلی مدام چکاپ می‌شوند و واکسن‌ها و قرص‌های ضدانگل هم به‌موقع به سگ‌ها داده می‌شود. در زمان بحران و عملیات ممکن است در منطقه‌ای خطرات بزرگی جان‌شان را تهدید کند، مثل ریزش آوار در زلزله یا غرق‌شدن در آب‌های خروشان، به همین دلیل در زمان حادثه و وقتی کارشان را در مناطق آسیب‌دیده شروع می‌کنند، خیلی بیشتر به مراقبت نیاز دارند.
آقای رستمی، سگ‌ها هم مثل بعضی از آدم‌ها نسبت به دکتر و فرآیندهای درمان یا پیشگیری از بیماری، گارد دارند؟ موقع واکسن‌زدن واکنش‌شان چیست؟ از آمپول می‌ترسند یا نه؟
رفتارهای سگ بستگی به تربیت و رفتار اولیه‌ای دارد که از روز اول توسط مربی یا صاحبش آموخته است. اگر با شدت و خشونت با او رفتار شود، طبیعتا نسبت به دامپزشک و فرآیندهای درمانی گارد می‌گیرد. مثلا یادم است سال‌ها قبل که بخش آموزش سگ‌های زنده‌یاب تازه شروع شده بود و تجربه امروز وجود نداشت، سگ‌هایی بودند که بشدت از آمپول می‌ترسیدند؛ یعنی تا سرنگ را می‌دیدند، شروع می‌کردند به پارس‌کردن (می‌خندد)، ولی الان روش‌ها عوض شده و مربیان سگ‌ها حرفهای هستند و طبیعتا این مشکل وجود ندارد. الان فقط یک مورد سگ داریم که از دکتر و درمانگاه فرار می‌کند، البته جزو سگ‌های زنده‌یاب نیست؛ سگ نگهبان مجموعه است و کلا سمت درمانگاه نمی‌آید و اگر متوجه شود قرار است او را به درمانگاه ببریم، وسط راه فرار می‌کند!
سلامتی و وضع جسمانی سگ‌ها هر روز چک می‌شود یا چکاپ‌شان دوره‌ای است؟ به‌خصوص در فصل‌های مختلف از سال که هر کدام بیماری‌های خاص خودشان را دارند.
چون در مرکز آنست امکانات اولیه وجود دارد، چند هفته یک‌بار و ماه‌به‌ماه چکاپ‌های پزشکی‌شان انجام می‌شود، ولی یک‌سری از چکاپ‌هاست که خود مربیان سگ‌ها هر روز انجام می‌دهند، یعنی هر روز بدن‌شان را بررسی می‌کنند که زخم یا حشره و کنه‌ای نداشته باشند، به‌خصوص در فصل بهار که خیلی زیاد است، ضمن این‌که ناخن‌ها و دندان‌هایشان هم تقریبا هر روز چک می‌شود که اگر شکسته یا خراب شده باشد، فورا تحت مداوا قرار بگیرند.
چند‌سال پیش، یکی از سگ‌های زنده‌یاب هلال‌احمر به اسم «دومان» بر اثر سرطان جان سپرد. سرطان یا بیماری‌های کشنده اینچنینی چقدر در سگ‌ها شایع است؟
بگذارید مثالی بزنم، بیماری دیس پلازی که مربوط به لگن سگ می‌شود، بین سگ‌های نژاد ژرمن خیلی شایع است. این بیماری معمولا تا 2، 3 سالگی سگ خودش را نشان نمی‌دهد. بیماری سرطان تقریبا بیماری نادرتری در سگ‌هاست و در این 16، 17سال گذشته که آموزش سگ‌های زنده‌یاب در جمعیت هلال‌احمر انجام می‌شود، «دومان» تنها سگی بود که به سرطان مبتلا شد.
سگ‌ها بیشتر چه نوع سرطانی می‌گیرند؟
سرطان بین سگ‌ها انواع و اقسام مختلفی دارد، شایع‌ترین بیماری کشنده، سرطان دستگاه گوارش است.
وضعیت جسمانی سگ‌ها باید چه فاکتورهایی داشته باشد تا برایشان شناسنامه صادر شود؟
جدا از این‌که سلامتی سگ را یک دامپزشک تایید می‌کند، در داخل شناسنامه باید واکسن‌هایی که سالانه زده شده و قرص‌های ضدانگل قید شده باشد، همچنین هر نوع بیماری یا درمانی که روی سگ انجام شده، باید در شناسنامه نوشته شود.
از نظر حوزه سلامت، سبک غذایی و تغذیه سگ‌های زنده‌یاب باید چطور باشد؟ به خصوص زمانی که به عملیات‌ها اعزام می‌شوند.
به دلیل این‌که سگ‌ها همیشه در آماده‌باش هستند و ممکن است در طول سال برای عملیات به مناطق مختلفی از کشور سفر کنند، طبیعتا غذای پخته‌شده نمی‌توان به آنها داد، معمولا باید غذای خشک یا کنسروجات بخورند.
سخت‌ترین عملیاتی که با سگ‌های زنده‌یاب رفته‌اید، چه حادثه‌ای بود؟
چند‌سال پیش یک سیل ویرانگر در جاده چالوس آمد و ما به همراه سگ‌های زنده‌یاب به محل حادثه اعزام شدیم. خیلی دردناک بود، بعد از یک هفته یکی از سگ‌ها جنازه خانمی را از لابه‌لای سیلاب‌ها پیدا کرد. کارکردن بین گلولای و آب‌های سنگین به تنهایی سخت است، چه برسد به این‌که یک سگ هم همراهت باشد و بخواهی بیشتر از خودت مراقب او باشی.
وقتی برای حادثه‌ای با سگ‌های زنده‌یاب به منطقه حادثه‌دیده اعزام می‌شوید، برخورد مردم با سگ‌ها چطور است؟
سال‌ها قبل به خاطر عدم‌شناخت و آگاهی که نسبت به سگ‌ها وجود داشت، مردم خیلی روی خوش به سگ‌های زنده‌یاب نشان نمی‌دادند، اما در سال‌های اخیر روابط بین مردم با سگ‌ها خیلی خوب شده و حتی با ذوق و شوق سمت‌شان می‌آیند.