حادثه 24 - رسانه‌های هلند نزدیک به ۱۵ سال پس از کشف ویروس استاکس نت در تاسیسات هسته ای نطنز، هویت فردی را که با همکاری سیا و موساد این ویروس را وارد نطنز کرده بود، منتشر کردند.
شخصی که رسانه‌های هلند- با رضایت خانواده او- نامش را فاش کرده‌اند یک مهندس هلندی ۳۵ساله به نام اریک فان سابن بوده که همسر ایرانی داشته و در یک شرکت حمل و نقل بین‌المللی در دبی کار می‌کرد. به گفته مادر این شخص، «اریک فارغ التحصیل یک رشته دیجیتالی بوده که محاسباتی در مورد اجسام متحرک انجام می‌داد و در کار با کامیپوتر استاد بود.»
آنچه باعث شده است گزارش تحقیقی روزنامه‌نگاری به نام هویب مودرکولک (Huib Modderkolk) در رسانه‌های هلند بازتاب پیدا کند، بی‌اطلاعی سرویس اطلاعاتی هلند از جزئیات عملیاتی بوده که جاسوس این سرویس در نطنز به نفع سرویس‌های اطلاعایت اسرائیل و آمریکا (موساد و سیا) انجام داده است. رسانه‌های هلند نوشته‌اند این عملیات یک جنگ دیجیتال بود و ممکن بود به انتقال سایبری علیه هلند منجر شود.
جنگ است، کسی آن را نمی بیند
هویب مودرکولک که در سال ۲۰۱۹ در کتابی به نام «جنگ است؛ کسی آن را نمی‌بیند» برای اولین بار از همکاری سرویس اطلاعاتی هلند (AIVD) با موساد و سیا برای جاسوسی از تاسیسات هسته‌ای ایران پرده برداشته بود در گزارش جدید خود در روزنامه چپ‌گرای «ولکس کرانت» بخشی از اطلاعات کتاب خود را اصلاح و انتقاد کرده که بی‌اطلاعی سرویس اطلاعاتی هلند می‌توانست به جنگ سایبری ایران و هلند منجر شود. او گفته است سیا و موساد، هلند را در جریان جزئیات انتقال ویروس خطرناک استاکس نت به نطنز قرار نداده بودند.
دلیل درخواست اسرائیل و آمریکا از هلند
نحوه ورود استاکس نت و نفوذ به تاسیسات هسته‌ای نطنز- تاسیساتی که ارتباطش با دنیای بیرون قطع است- سال‌ها به صورت یک راز باقی مانده بود. در سال ۲۰۱۹ خبرنگار هلندی در کتاب خود جزئیاتی از همکاری اطلاعاتی هلند با اسرائیل و آمریکا منتشر کرد. او مدعی شد که موساد و سیا سال ۲۰۰۴ از سرویس اطلاعاتی هلند خواسته‌اند برای نفوذ به تاسیسات هسته‌ای ایران همکاری کند. به گفته «مودرکولک» دلیل انتخاب سرویس اطلاعاتی هلند این بوده که این سرویس در ایران می‌توانست راحت‌تر از سرویس‌های جاسوسی اسرائیل و آمریکا کار کند و اطلاعات کافی درباره سانتریفوژهای ایران داشته است. این اطلاعات را هلند از طریق جاسوسی از عبدالقدیرخان پدر هسته‌ای پاکستان به دست آورده بود.
سابقه آشنایی هلند با عبدالقدیرخان
آشنایی هلند با سانتریفوژهای ایران به نقش و همکاری عبدالقدیرخان با برنامه هسته‌ای ایران برمی‌گردد. عبدالقدیرخان در دهه ۱۹۷۰ فناوری ساخت سانتریفوژها را زمانی که در یک مرکز تحقیقات هسته‌ای در هلند دانشجو و محقق بود به پاکستان منتقل کرده بود و سازمان‌های اطلاعاتی هلند فعالیت‌های عبدالقدیرخان را برای سال‌ها در پاکستان زیرنظر داشتند.
دو شرکت هلندی مامور نفوذ به نطنز
بعد از درخواست سیا و موساد از سرویس اطلاعاتی هلند؛ این سرویس دو شرکت در ایران راه‌اندازی می‌کند که در یک جبهه عمل می‌کردند. درباره نام و جزئیات این شرکت‌ها در ایران چیزی منتشر نشده است ولی احتمالا پیمانکار دو شرکت مستقر در امارات بودند که جاسوس هلندی برای آنها کار می‌کرد و در نهایت تلاش یکی از این شرکت‌ها برای نفوذ به تاسیسات هسته‌ای ایران موفقیت‌آمیز بود؛ در گزارشی که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد؛ ادعا شده بود که هلند یک فرد ایرانی را اجیر کرده که در قالب یک مهندس توانسته چندین بار وارد کارخانه شود. اما در گزارش جدید ولکس کرانت، اطلاعات قبلی اصلاح و اعلام شده که این فرد همان اریک فان سابن بوده که با همسری ایران در یک شرکت بین‌المللی حمل و نقل در دبی کار می‌کرده است.
نقش شرکت حمل و نقل در دبی در آلوده سازی
اریک فان سابن در سال ۲۰۰۵- یک سال بعد از درخواست موساد و سیا از سرویس اطلاعاتی هلند- به خدمت گرفته می‌شود. او سپس برای انجام ماموریت خود با شرکت حمل و نقل TTS در دبی کار می‌کند، به ادعای ولکس کرانت این شرکت در آن سال‌ها برای ارسال قطعات صنعتی به ایران و دور زدن تحریم‌ها همکاری می‌کرد و در یک «موقعیت ایده‌آل» برای همکاری با ایران قرار داشت.
ولکس کرانت با پیتر کناپ، مدیر شرکت حمل و نقل TTS گفت‌وگو کرده و نوشته است: «ما در زمانی در ایران تجارت می‌کردیم که دیگر به طور رسمی مجاز نبود.» این شرکت قطعات صنعت نفت و گاز ایران را تامین می‌کرد. کناپ می‌گوید که از فعالیت‌های مخفی کارمندش – اریک فان سابن- آگاه نیست. او می‌گوید ون سابن ماجراجو بود و زیاد سفر می‌کرد. او از امتحان کردن چیزهای جدید نمی‌ترسید.
جزئیات انتقال ویروس
تا قبل از این دو روایت غلط درباره عامل نفوذ و نحوه انتقال ویروس به نطنز منتشر شده بود. یک اینکه گفته شده بود عامل نفوذ یک فرد ایرانی بوده و دوم اینکه گمان می‌رفت ویروس از طریق USB آلوده به تاسیسات هسته‌ای ایران منتقل شده باشد. در روایت‌های جدید علاوه بر اینکه هویت جاسوس مشخص شده است، جزئیات جدیدی از نحوه آلوده‌سازی سانتریفیوژهای ایران نیز منتشر شده است. یک منبع مطلع در گفت‌وگو با روزنامه ولکس کرنت، مایکل هیدن رئیس سابق سیا بوده که نقل کرده آلوده‌سازی سانتریفیوژهای ایران از طریق انتقال پمپ آب آلوده به ویروس صورت گرفته است. اریک فان ساب مسئول انتقال این پمپ آلوده و نصب آن در تاسیسات هسته‌ای ایران بوده است.
هیدن عملیات انتقال «پمپ‌های آب» به مجموعه هسته‌ای ایران را بسیار شگفت دانسته و گفته است: این پمپ‌ها یک «شاهکار فنی» هستند که پس از نصب تضمین می‌کنند سانتریفیوژهای ایرانی از کار بیافتند. به گفته این منبع، هیدن گفت که توسعه این فناوری بین یک تا دو میلیارد دلار هزینه داشته است.
درباره اینکه پمپ‌های آب چگونه می‌توانند حامل ویروس باشند سوالات زیادی مطرح می‌شود. به گفته کارشناسان فنی پمپ‌های به کار رفته در صنعت هسته‌ای، از نوع پمپ‌های خنک کننده هستند که نرم افزار کنترلی روی خود دارند و به شبکه نرم‌افزاری یک مجموعه وصل هستند. تکنولوژی این پمپ‌ها در اختیار چند کشور محدود است. با این حال روزنامه ولکس کرانت همچنان با تردید به این موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید از آنجا که نسخه‌های مختلفی از استاکس نت وجود دارد ممکن است ویروس از طریق USB منتقل شده باشد.
چه کسی گردن مهندس هلندی را شکست؟
اریک فان سابن در سال ۲۰۰۸ برای گذراندن تعطیلات ۱۰ روزه پایان سال میلادی به ایران می آید. با این حال این مهندس ماجراجو که عادت داشته شرایط استرس زا را به خوبی کنترل کند یک روز بعد به همسرش اصرار می‌کند که باید ایران را ترک کنند. مادر او گفته است برای همه ما این تصمیم عجیب بود. دو هفته بعد از خروج از ایران، مهندس هلندی در شارجه در جریان یک تصادف می‌میرد. درباره جزئیات تصادفش گفته شده است موتورش از جاده خارج می‌شود و گردن او می‌شکند.
اینکه موساد یا سیا بعد از عملیات فن سابن در نطنز او را سربه نیست کرده اند یا مرگ او ناشی از یک تصادف بوده است، گمان‌هایی هستند که هنوز ثابت نشده است. با این حال سرویس اطلاعات نظامی امنیتی هلند درباره این تصادف گفته است «او بهای زیادی پرداخت. از گفت‌وگو با افرادی که در آن زمان در محل حضور داشتند اینگونه برآمده که از قصد احتمالی و قتل هیچ نشانی به دست نیامد. دوستان و خانواده او مرگ او را ناشی از یک تصادف فرض می‌کنند.»
در زمان مرگ او قراردادش برای همکاری در نطنز لغو شده بود و او دیگر نمی توانست وارد نطنز شود. هنوز سئوالات زیادی برای خانواده ون سابن وجود دارد. آیا ایران از کار مخفیانه اریک مطلع بود؟ چرا از ایران فرار کرد؟ آیا ون سابن دانست که تجهیزاتی که باید وارد نطنز کند حاوی ویروس‌های بدنام و خطرناکی هستند یا خیر؟ برخی منابع می‌گویند او از هدف کارهایش آگاه بود و می‌دانست قرار است در برنامه هسته‌ای ایران خرابکاری کند.
چند ماه بعد از مرگ او و در بهار سال ۲۰۰۹ ویروس استاکس نت توسط آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها اصلاح شد. نسخه جدید متعاقباً از طریق شرکت‌های ایرانی آلوده و کارمندان آلوده وارد نطنز شد!