همه چیز درباره کاراگاه خصوصی/ از تحقیق قبل از ازدواج تا برملا کردن خیانت همسر
حادثه 24 - یک کارآگاه خصوصی می‌گوید: بررسی گزینه ازدواج، تحقیق درباره خیانت و پی‌جویی کلاهبرداران بیشترین موارد سفارش شده از سوی مشتریان هستند
مردانی با بارانی خاکستری و کلاه لبه‌دار، تصوری تلویزیونی از کارآگاه‌های خصوصی در ذهن بسیاری از افراد است؛ غافل از اینکه زنان و مردان با لباس‌های معمولی در این شغل فعال هستند و به شیوه خود اطلاعات لازم را برای مشتریان جمع‌آوری می‌کنند.
کارآگاه خصوصی در دسته شغل‌های قانونی و حتی غیرقانونی قرار نمی‌گیرد و همین وضعیت خنثی و نامعلوم این شغل موجب شده است تا در گذر سال‌ها، مسئولانی از قوه قضاییه و نیروی انتظامی پیشنهادهایی را برای ایجاد چارچوب قانونی این شغل مطرح کنند؛ پیشنهادهایی که در دوره‌های زمانی مختلف مطرح شدند، اما در حد ایده و طرح باقی ماندند.
به‌عنوان مثال در سال97 بود که رئیس وقت پلیس آگاهی ناجا از تلاش‌هایی برای استفاده از کارآگاه خصوصی خبر داد و عنوان کرده بود که «به‌دنبال آن هستیم تا برخی از کارآگاهان بازنشسته خود را برای پیگیری بعضی پرونده‌های پلیسی به کارگیریم. در این طرح با استفاده از بعضی کارآگاهان بازنشسته و زبده پلیس آگاهی پرونده‌های معوق قدیمی مورد پیگیری و پی‌جویی قرار خواهد گرفت.» و حتی در سال98 جلسه‌ای با عنوان «هم‌اندیشی طرح کارآگاه خصوصی» با حضور چهره‌هایی از قوه قضاییه و نیروی انتظامی برگزار شد. در آن جلسه اعلام شد که در یک نظرسنجی از مردم پرسیده شد که «آیا احساس نیاز به کارآگاه خصوصی دارند و آیا چنین نهادی را قبول دارند؟» 46درصد شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی اعلام نیاز زیاد و 18درصد اعلام نیاز متوسط به کارآگاهان خصوصی در هنگام مراجعه به مراکز انتظامی و قضایی را ابراز داشتند.
آخرین مرجعی که این موضوع را در دستور کار خود قرار داد، معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه است. براساس صحبت‌های رضا مسعودی‌فر، قائم‌مقام معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه، پیش‌نویس طرحی درباره این موضوع تدوین شده و در معاونت حقوقی قوه قضاییه در حال بررسی است: «ما درخصوص راه‌اندازی کارآگاهان خصوصی از مردم هم نظرسنجی گرفتیم و عموما موافق بودند. همچنین بررسی‌‌هایی در این زمینه، خودمان انجام داده‌ایم. به‌نظر می‌آید این موضوع نیاز کشور ما نیز بوده و به‌صورت غیرقانونی این اتفاق در حال رخ دادن است. هم‌اکنون نیز مواردی با عناوین پی‌جویی، کارآگاه خصوصی و مشاوره‌های پلیسی در فضای مجازی تبلیغ می‌شود و عده‌ای از این موضوع سوءاستفاده می‌کنند و بعضا هم وارد حریم خصوصی افراد می‌شوند؛ لذا ما بر این مبنا گفتیم چنین سازمان و نهادی شاید در کشور ما نیز لازم باشد.»
این مقام قوه قضاییه چندی پیش در گفتوگو با خبرگزاری ایلنا توضیح داده بود که با راه‌اندازی کارآگاهان خصوصی می‌توان از تجربه کسانی که در حوزه تحقیق و کشف جرم کار کرده‌اند در دوران بازنشستگی استفاده کرد و همچنین مانع از سوءاستفاده افراد سودجو شد: «همچنین می‌توانیم بعضی از پرونده‌ها را برای حل شدن به آنها ارجاع دهیم که یک کار پیشگیری با راه‌اندازی آن صورت می‌گیرد و می‌توانیم با راه‌اندازی کارآگاهان خصوصی، با ارجاع موضوعات به این افراد از تشکیل پرونده در مراجع قانونی جلوگیری کنیم. پیش‌نویس این طرح نیز تدوین شده و در معاونت حقوقی قوه در حال بررسی و پیگیری است. درصورتی که به این جمع‌بندی برسند، لازم است در این خصوص لایحه‌ای تنظیم و اقدامات لازم انجام شود.»
طرح دوباره موضوع کارآگاه خصوصی موجب شد تا برای بررسی فعالیت کارآگاهان خصوصی در ایران با یکی از افراد فعال در این حوزه گفتوگو کنیم. او نزدیک به یک دهه در این شغل فعال است و برای پرهیز از تبلیغ مؤسسه این کارآگاه خصوصی، ترجیح دادیم نامی از او در این گفتوگو ذکر نشود.
چند هفته پیش بود که باز هم بحث ایجاد ساختار قانونی برای کارآگاهان خصوصی از سوی یکی از مسئولان قوه قضاییه مورد توجه قرار گرفت. با توجه به اینکه شما به‌عنوان یک کارآگاه خصوصی مشغول فعالیت هستید، فکر می‌کنید این راه‌حل‌های قانونی به سرانجام برسد؟
شغل ما به‌راحتی در چارچوب قانون قرار نخواهد گرفت؛ چون این مسیر پر از موانع مختلف است. بحث اول این است که درصورت قانونی شدن، اول از همه بازنشستگان نیروی انتظامی خواهان حضور در این شغل خواهند شد و چنین اتفاقی این نگرانی - هر چند ضعیف - را ایجاد می‌کند که مبادا این افراد از اعمال نفوذ و کانال‌های اطلاعاتی قبلی خود استفاده کنند. تجربه پیگیری‌های قانونی کارآگاه‌های خصوصی در سال‌های مختلف ثابت کرده است که این موضوع با مخالفت‌های مختلفی همراه است. کار ما در ایران نه قانونی است و نه غیرقانونی؛ چون براساس قانون تا زمانی که جرمی اتفاق نیفتد و شکایتی نشود، تخلفی رخ نمی‌دهد.
مشتری‌های شما بیشتر به چه دلیلی مراجعه می‌کنند؟
خیانت مهم‌ترین دلیلی است که مردم به ما مراجعه می‌کنند و می‌خواهند که موضوع را پیگیری کنیم. دروغ نیست که بگویم 90درصد پرونده‌های ما را خیانت تشکیل می‌دهد.
روال کار چطور است؟ چطور پرونده را پیگیری می‌کنید؟
به‌طور معمول خانم‌ها بیشتر به این دلیل با ما تماس می‌گیرند و شاید جالب باشد که بگویم وقتی یک خانم به شوهرش شک می‌کند و فکر می‌کند که همسرش خیانت کرده است، ما موضوع را پیگیری می‌کنیم و می‌بینیم که نزدیک به 90درصد این مشتری‌ها، حدس‌شان درست بوده است. این موضوع در مورد مردها متفاوت است، تجربه به ما ثابت کرده که وقتی یک مرد به زنش مشکوک می‌شود و به ما مراجعه می‌کند، 50درصد احتمال دارد که اشتباه کرده باشد.
با توجه به اینکه شما می‌گویید، کار شما بیشتر حول محور پرونده‌های خیانت است، به ما بگویید که این پرونده‌ها را چطور پیگیری می‌کنید و چه مدت برای تعقیب افراد زمان می‌گذارید؟
اینکه چطور کار را پیش می‌بریم، جزو فوت و فن‌های ماست و نمی‌توانم در مورد جزئیاتش صحبت کنم. مهم نتیجه است که همیشه با مستندات به مشتری اعلام می‌کنیم.
جدا از فوت و فن‌هایی که درباره‌اش صحبت نمی‌کنید، شما به‌عنوان کارآگاه خصوصی وقتی یک پرونده خیانت را دست می‌گیرید، چند روز و حتی چند هفته آن فرد را تحت نظر دارید؟
روزهای خاصی وجود دارد که افراد اگر رابطه دومی داشته باشند، نمی‌توانند از آن فرار کنند؛ روزهایی مانند روز تولد، ولنتاین، روز مرد و... جزء روزهای شلوغ کار ماست؛ چون افراد در این روزها، راه فراری ندارند و باید سر قرار بروند. افرادی که خیانت می‌کنند ردی از خودشان در آن روز به جای می‌گذارند؛ بنابراین کار ما اینطور نیست که بعضی‌ها فکر می‌کنند. ما برای رسیدن به مستندات نیاز نداریم که اول تا آخر هفته افراد را تحت نظر داشته باشیم، بلکه در روزهای خاص و مناسبت‌ها آنها را تعقیب می‌کنیم. هر پرونده باید در 3یا نهایت 4روز بسته شود.
شما چطور چند پرونده را همزمان پیش می‌برید؟
من چند نیرو دارم و آنها افراد زرنگی هستند که به‌خوبی می‌توانند مو را از ماست بیرون بکشند. این افراد هیچ‌کدام دوره خاصی ندیده‌اند و فقط دستورهای مرا اجرا می‌کنند.
به‌جز پرونده خیانت، چه موضوعاتی را بررسی می‌کنید؟
مسائل مالی، کلاهبرداری، پیدا کردن افرادی که حکم جلب دارند، فریب اینترنتی و... سایر موضوعاتی است که باعث می‌شود افراد از ما درخواست کمک کنند و ما این افراد را برای شاکی‌هایمان پیدا می‌کنیم.
کلاهبردارهای اینترنتی را چطور پیدا می‌کنید؟
این دسته از کلاهبردارها اگر حرفه‌ای باشند، ردی از خودشان باقی نمی‌گذارند، اما ما هم با طعمه و تله گذاشتن که مهم‌ترین تخصص یک کارآگاه است، آنها را ردیابی می‌کنیم. در حرفه ما کار نشد، ندارد.
افراد حضوری به شما مراجعه می‌کنند یا تلفنی؟
تمام درخواست به شکل تلفنی انجام می‌شود.
قراردادی هم بسته می‌شود؟
نه! نوع کار من اینطور است که بیعانه نمی‌گیرم و وقتی کارم تمام و پرونده بسته شد، مشتری پول را واریز می‌کند. مردم باید حواس‌شان باشد که خیلی از این کارآگاه خصوصی‌ها حقه‌باز هستند و هر وقت از مردم قبل از تمام شدن کار پول خواستند، باید بدانند که این کارآگاه خصوصی کلاهبردار است.
چه افرادی بیشتر به سمت این شغل می‌آیند؟
هر فردی که زرنگ و تیزبین باشد، می‌تواند وارد این کار شود.
شما چطور وارد این کار شدید؟
من برای 2خیریه کار می‌کردم. افراد زیادی برای دریافت کمک به این مؤسسه‌های خیریه مراجعه می‌کردند و فهمیدن راست و دروغ درخواست‌ها برای مسئولان خیریه کار سختی بود؛ به همین‌خاطر به واسطه یکی از آشناها از من کمک خواستند. قبل از کار با این مؤسسه‌های خیریه هم بیشتر فامیل وقتی می‌خواستند برای خواستگاری تحقیق کنند، از من کمک می‌گرفتند؛ خلاصه این ویژگی به من سنجاق شده بود و باعث شد که به ذهنم برسد تا وارد این وادی شوم.
چند سال هست که به‌عنوان کارآگاه خصوصی فعالیت می‌کنید؟
نزدیک به یک دهه است. ما در کار باید جنگجو باشیم؛ چون بارها اتفاق افتاده است که خطر از بیخ گوش من رد شده است.
تا به حال دچار دردسر شده‌اید؟
بله! مثلا یک نفر جرمی انجام داد و متواری بود، ما او را پیدا کردیم، اما باز هم توانست فرار کند. این آدم رد ما را زد و به‌عنوان مشتری با من قرار گذاشت تا انتقام بگیرد. بارها من در این موقعیت گیر افتاده‌ام، اما خب من هم اهل ورزش رزمی هستم و تا به حال توانسته‌ام از خودم دفاع کنم و امیدوارم از این به بعد هم همین باشد.
شما وقتی یک متهم متواری را پیدا می‌کنید، آن را تحویل شاکی می‌دهید و بعد شاکی او را به پلیس معرفی می‌کند؟
بستگی به درخواست مشتری دارد. مورد داشته‌ایم که شاکی، حکم جلب را به‌نحوی تنظیم کرده است که ما بتوانیم به‌دنبال متهم برویم و مواردی هم بوده است که ما متهم را پیدا کرده‌ایم و خود شاکی‌ها پلیس را در جریان گذاشته‌اند.
تحقیقات قبل از ازدواج هم یکی از موضوعات پرمراجعه است؟
بله، خیلی از افراد به ما مراجعه می‌کنند و اتفاقا برای این بحث یک خانم نیروی اصلی ماست که کارها را خیلی خوب انجام می‌دهد.
نرخ کارهایی که انجام می‌دهید، چقدر است؟
متفاوت است مثلا تحقیق قبل ازدواج میانگین 3 تا 15میلیون تومان است. بحث خیانت هم بستگی به میزان فعالیت ما و زمان بالا و پایین دارد و از یک‌ونیم میلیون تومان شروع می‌شود و حتی یک پرونده هم بود که به‌دلیل زمانبر بودن و جزئیاتی که مشتری از ما خواسته بود تا 70میلیون تومان آب خورد.
طولانی‌ترین پرونده‌ای که داشتید، مربوط به چه موضوعی بود؟
پرونده قتل یکی از عشایر، سخت‌ترین و طولانی‌ترین درخواستی بود که آن را به سرانجام رساندیم.
در سال‌های اخیر که بحث‌های اقتصادی مهم شده است، پرونده‌های خیانت پر مشتری بودند یا پای پرونده‌های مالی هم به میان آمده است؟
واقعیت این است که موضوع خیانت همیشه از طرف مشتری‌های ما مورد توجه بوده و هست، اما در سال‌های اخیر مشتری‌های ما به بحث‌های مالی توجه بیشتری داشته‌اند و درخواست برای پیدا کردن دزدهای دنیای واقعی و مجازی، کلاهبردارها و... زیاد شده است.
تجربه کارآگاه خصوصی در جهان
اما و اگرهای کارآگاه خصوصی در ایران
پژوهشگاه قوه قضاییه در سال99 پژوهشی را با عنوان «امکان‌سنجی ایجاد نهاد کارآگاه خصوصی در نظام قضایی ایران» منتشر کرد تا به این طریق چالش‌ها و اثرات حضور کارآگاهان خصوصی واکاوی شود. در بخشی از این گزارش به این موضوع اشاره شده است که خصوصی‌سازی امنیت، راهبرد نوپدیدی است که از دهه‌های پیش به شکل جدی در کشورهای آمریکا و انگلستان مطرح شده است و اکنون در بسیاری از کشورها در حوزه امنیت، پلیس و فرایند کشف و تعقیب جرایم، رونق و توسعه چشمگیری دارد. سنجش عملکرد نظام‌های گوناگون در جهان در حوزه خصوصی‌سازی امنیت، مستلزم واکاوی مفهوم و بستر سیاسی شکل‌گیری امنیت خصوصی در نحله‌های مختلف فکری است.
درخصوص مفهوم امنیت خصوصی میان صاحب‌نظران، اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما می‌توان آن را به‌معنای افراد و سازمان‌های خصوصی ارائه‌دهنده خدمات مرتبط با امنیت ازجمله تحقیقات، حفاظت، گشتزنی و کشف دروغ و تقلب دانست. اتحادیه بین‌المللی صنایع امنیتی آمریکا که بزرگ‌ترین اتحادیه امنیت خصوصی در ایالات متحده شمرده می‌شود، امنیت خصوصی را به‌عنوان «اقدامات غیردولتی بخش خصوصی برای حمایت از مردم، اموال، اطلاعات و انجام تحقیقات» معرفی کرده است. این اتحادیه بر این باور است که امنیت خصوصی نقش مهمی در تأمین زیرساخت‌های مهم اقتصادی و نیز حوادث برنامه‌ریزی شده مانند حملات تروریستی و خرابکارانه دارد.
ابعاد امنیت خصوصی
امنیت خصوصی در ابعاد مختلف، کارکردهای متفاوتی دارد و از 2 جهت خدمات نظارتی و مراقبتی و همچنین خدمات تحقیقی و کارآگاهی قابل بررسی است. خدمات نظارتی و مراقبتی شامل نگهبانی، گشتزنی، کنترل ورود و خروج، سپردن حفاظت و مراقبت از اماکن خصوصی یا گروهی خاص است و خدمات تحقیقی و کارآگاهی نیز شامل جست‌وجو و شناسایی مرتکبان جرایم، تحقیق، کشف و جمع‌آوری دلایل و مدارک درصورت وقوع جرم یا بی‌نظمی از سوی افراد یا شرکت‌های دارای مجوز است.
منتقدان و موافقان چه می‌گویند؟
براساس این پژوهش باید گفت که منتقدان خصوصی‌سازی امنیت، عدالت کیفری را تدبیری ناکارآمد و متضاد با منافع، مصالح عمومی و اصول راهبردی حقوق کیفری و مهم‌تر از همه مروج تبعیض در بهره‌برداری از خدمات کیفری و مغایر با حقوق اساسی آحاد جامعه می‌دانند و در مقابل، طرفداران خصوصی‌سازی، این راهبرد را تدبیری ضروری و مناسب در جهت کاستن از هزینه‌های عمومی، فشارهای مالیاتی و نیز ارائه خدمات کیفی‌تر در راستای جلب اعتماد عمومی و رهاسازی منابع مادی و انسانی نهادهای دولتی کیفری برای پرداختن به خدمات اساسی‌تر معرفی می‌کنند.
تفاوت میان کارآگاه خصوصی و کارآگاه قانونی(پلیس)
تعیین مرز میان اختیارات کارآگاهان خصوصی و کارآگاهان قانونی - به‌ویژه در کشورهایی که قلمرو فعالیت بخش خصوصی در کشف و تحقیق گسترده است- دشوار به‌نظر می‌رسد، اما تمایزهای قابل اعتنایی در نحوه عملکرد آنها دیده می‌شود. براساس این گزارش پژوهشگاه قوه قضاییه باید گفت که از حیث نوع فعالیت، اغلب کارآگاه‌های پلیس درگیر فعالیت‌های مجرمانه هستند؛ درحالی‌که کارآگاهان خصوصی به ارائه خدمات مالی، شخصی یا حقوقی نظیر دادخواست‌های مدنی، امور زناشویی، پرونده‌های کلاهبرداری و... مشغول هستند. در پایان این پژوهش به این موضوع اشاره شده است که خصوصی‌سازی خدمات تحقیقی در نظام قضایی ایران با موانع بسیار جدی تقنینی و قضایی روبه‌روست زیرا نظام سیاسی، مبانی فقهی و دینی، قانون اساسی و نظام دادرسی کیفری در کشور ما، فاقد بسترهای لازم برای تأسیس چنین نهادی مطابق با ضوابط و مختصات آن در نظام‌های حقوقی دیگر است، اما درصورت ضرورت‌سنجی دقیق و قابل استناد مبنی بر ایجاد نهادی برای استفاده از تخصص کارآگاهان بازنشسته پلیس در راستای حل پرونده‌های مهم و پیگیری جرایم نخست باید گفت، اطلاق عنوان «کارآگاه خصوصی» بر نیروهای بازنشسته پلیس درصورتی که قرار باشد این نیروها در ساختار اداری و انتظامی ناجا به انجام وظیفه محوله بپردازند، قابل‌قبول به‌نظر می‌رسد زیرا وجه تسمیه در این عنوان، خرید خدمات تحقیقی از افرادی است که در بخش خصوصی مشغول فعالیت هستند و ملزم به رعایت ضوابط و دستورالعمل‌های انتظامی نیستند. درحالی‌که در این فرض، ضوابط حاکم بر فعالیت کارآگاهان بازنشسته با دیگر کارآگاهان قانونی یکسان است و فقط مجوز فعالیت آنها طی یک ردیف شغلی جدید ایجاد شده است، اما در فرضی که هدف از به کارگیری کارآگاهان بازنشسته، ایجاد یک نهاد خاص برای کشف و جمع‌آوری ادله جرم باشد که خارج از بدنه تشکیلات انتظامی دولتی قرار دارد، تعیین دقیق این مسئله که تشکیل و نظارت بر این نهاد باید در بطن نهاد اداری و اجرایی باشد یا نهاد قضایی باید بر تشکیل و نحوه عملکرد کارآگاهان خصوصی نظارت کند، همانگونه که در کشورهای دیگر، وزارتخانه یا سازمان مشخصی متولی اعطای مجوز و نظارت بر نحوه فعالیت این نهاد است، قابل تأمل است.
آخرین اخبار اجتماعی را در صفحه اخبار اجتماعی حادثه 24 بخوانید.