حادثه 24 - انتشار فیلم دفاع سربازی جوان از یک شهروند در مقابله با یک سارق در شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای داشت. در این فیلم سرباز شجاع وقتی دید سارق قصد دارد کیف زنی را بدزدد در دفاع از او وارد عمل شد. او ابتدا با خودرواش به سارق کوبید و سپس با او گلاویز شد. اما اگر در این حادثه سرباز جسور به سارق صدمه‌ای وارد می‌کرد یا مرتکب قتل او می شد تکلیف چه بود؟
در قانون مبحثی تحت عنوان دفاع مشروع وجود دارد؛ به این معنی که ما حق داریم در برابر مخاطرات از جان و مالِ خود و دیگران دفاع کنیم؛ اما این دفاع باید متناسب باشد. مثلا اگر سارقی قصد دارد کیف یا گوشی یک نفر را سرقت کند، صاحب مال حق ندارد با چوب و چماق و چاقو یا ... و به بهانه اینکه سارق قصد سرقت داشته به او آسیب زند و حتی در صورتی که باعث مرگ او شود، این عمل نه تنها دفاع مشروع نیست، بلکه قتل عمد محسوب می‌شود. چرا که عملِ صاحب مال متناسب با رفتار سارق نبوده است. در پرونده‌های مشابهی شاهد بودیم که مثلا فردی بعد از سرقت رفتن کیفش، با خودرو، سارقانِ موتورسوار را تعقیب کرده و با خودرواش به آنها کوبیده و باعث مرگ سارقان شده که این رفتار دفاع مشروع محسوب نمی‌شود و درنهایت مالباخته به دردسری بزرگ افتاده و با اتهام قتل روبه رو شده است. در فیلمی که از سرباز جوان منتشر شده هرچند رفتار او در برخورد خودرواش با سارق خطرناک است اما در ادامه و پس از پیاده شدن از ماشین رفتار او متناسب به نظر می رسد. او با سارق گلاویز شده و از هیچ وسیله‌ای که به او آسیب جدی برساند استفاده نمی‌کند. نکته مهمی که وجود دارد این است که علت دخالت سرباز جوان دفاع از شهروند و رفع خطر برای او بوده است. وقتی او با سارق گلاویز شد و سارق نیز زن جوان را رها کرد، اصولا خطر برای زن جوان رفع شده و دیگر نیازی به ادامه درگیری نیست. باید توجه کرد که نمی‌شود به‌خاطر سرقت یک گوشی که مثلا 5 میلیون تومان ارزش دارد به یک نفر آسیب زد یا او را به قتل رساند. در همین مورد اگر سرباز از وسیله‌ای خطرناک یا کشنده استفاده می‌کرد، در صورتی که به سارق آسیب وارد می‌شد به پرداخت دیه محکوم می‌شد و در صورتی که سارق جانش را از دست می‌داد، اتهام سرباز قتل بود.
در این باره در ماده 156 قانون مجازات اسلامی آمده است: هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می شود، درصورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی شود: الف- رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد. ب- دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد. پ- خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد. ت- توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود.
این ماده همچنین 3 تبصره مهم دارد: تبصره1- دفاع از نفس، ناموس، عرض، مال و آزادی تن دیگری در صورتی جایز است که او از نزدیکان دفاع کننده بوده یا مسؤولیت دفاع از وی برعهده دفاعکننده باشد یا ناتوان از دفاع بوده یا تقاضای کمک نماید یا در وضعیتی باشد که امکان استمداد نداشته باشد. تبصره 2- هرگاه اصل دفاع محرز باشد ولی رعایت شرایط آن محرز نباشد اثبات عدم رعایت شرایط دفاع برعهده مهاجم است. تبصره 3- در موارد دفاع مشروع دیه نیز ساقط است جز درمورد دفاع در مقابل تهاجم دیوانه که دیه از بیت المال پرداخت می شود.
در مجموع باید گفت رفتار این سرباز انسان‌دوستانه و معقول بود و در شرایط مشابه ممکن است هر شهروند مسئولیت‌پذیری اقدام او را انجام دهد اما باید توجه داشت که در دفاع از خود و دیگران نباید از چارچوب‌های قانونی خارج شویم و حواسمان باشد که مبادا با اقدامی خشن‌تر از آنچه سارق انجام داد، به او آسیب جدی رسانده و خود را به دردسر بیندازیم.
این مطلب را هم از دست ندهید: