حادثه 24 - ازدواج دختری 11 ساله در استان کهگیلویه و بویراحمد موج تازه ای علیه ازدواج کودکان و پدیده کودک همسری به راه انداخت. اما پدیده کودک همسری چه آسیب هایی می تواند به دنبال داشته باشد؟ آیا چنین اقدامی در قانون جرم محسوب می شود؟ برای متخلفان چه مجازاتی در نظر گرفته شده است؟ در این باره به طور اختصاصی با شهنار سجادی، دستیار حقوق شهروندی معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده به گفتگو نشسته ایم که از نظرتان می گذرد.
بر اساس قوانین موجود دختر در چه سنی می تواند ازدواج کند؟
عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به 13 سالگی مطابق مقررات ماده 1041 قانون مدنی مصوب سال 91 مجمع تشخیص مصلت نظام ممنوع است مگر تحت شرایطی. اینکه ضمن رضایت و اجازه ولی قهری (پدر و جد پدری) اجازه دادگاه طی صدور حکم با رویکرد تشخیص مصلحت دختر زیر 13 سال سن باید احراز شود. در غیر این صورت چنین ازدواج هایی بدون مجوز دادگاه بر اساس مصلحت کودک در امر ازدواج مشروعیت قانونی ندارد.
با وجود محدودیت قانونی که در خصوص سن ازدواج وجود دارد اما چرا باز هم در گوشه و کنار کشور خبرهایی در خصوص ازدواج زیر سن قانونی شنیده می شود؟
در نقاطی از کشور به لحاظ قیود قانونی یاد شده (اخذ اجازه دادگاه به خصوص) خانواده ها آن را دور می زنند و ترتیب ازدواج شرعی ولی غیر رسمی را می دهند و واقعه عقد ازدواج در شناسنامه طرفین نکاح و در دفاتر رسمی ثبت ازدواج ثبت نمی شود.
ثبت نکردن رسمی ازدواج چه تبعاتی می تواند داشته باشد؟
در چنین مواردی دختران بازنده اصلی هستند و متضرر می شوند زیرا اگر از سوی شوهر رها شوند یا مورد خشونت قرار گیرند یا هر نوع مورد دیگری که زن نیاز به مراجعه به دادگاه داشته باشد باید ابتدا سیر طولانی دعوی اثبات زوجیت و الزام شوهر به ثبت واقعه نکاح علیه شوهر در دادگاه را به نتیجه مثبت برساند و در صورت استنکاف شوهر از ثبت واقعه ازدواج ضمن ثبت اجرایی واقعه ازدواج زن می تواند از شوهر به اتهام عدم ثبت واقعه ازدواج در زمان وقوع عقد نکاح و نیز استنکاف از اجرای رای دادگاه شکایت کند.
آیا در قانون ازدواج با دختر زیر 13 سال یا عدم ثبت واقعه ازدواج مجازاتی در نظر گرفته شده است؟
هر دو مورد عمل یاد شده (ازدواج با دختر زیر 13 سال بدون حکم دادگاه و نیز اذن پدر و جد پدری و ازدواج به صورت شرعی غیر ثبتی که توضیح داده شد) برای شوهر جرم انگاری شده است و ضمانت اجرایی حقوق کیفری دارد. در عدم رعایت شرایط مقرر در ماده 1041 قانون مدنی از حیث ضمانت اجرای حقوقی اینکه چنین ازدواج هایی از سوی دادگاه خانواده محل مربوطه حکم به بطلان داده می شود در این مورد در سال 63 رای وحدت رویه از حیث عمومی قضات دیوانعالی کشور صادر شده است اما در حیث ضمانت اجرایی کیفری اینکه مطابق قانون ماده 50 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 91 شوهر تحت تعقیب جرائی قرار می گیرد و به مجازات حبس درجه 6 تعزیزی ( بیش از 6 ماه تا 2 سال) محکوم می شود. چنانچه در عمل زناشویی این ازدواج کودک به نقص عضو با مرض دائم مبتلا شود شوهر به حبس درجه 5 (بیش از 2 تا 5 سال حبس) محکوم می شود و چنانچه عمل زناشویی منجر به فوت کودک شود علاوه بر پرداخت دیه به حبس تعزیزی درجه 4 (5 تا 10 سال حبس) محکوم می شود.
در وقوع چنین ازدواج های عجیب و غریبی والدین کودکان چه تاثیر و نقشی دارند؟
معمولا والدین کودکان نیز مقصر اند و با عقل و اراده اذن و اجازه آنها عقد نکاح جاری می شود. لذا در این صورت ولی قهری( پدر یا جد پدری) مادر، سرپرستان قانونی طفل یا اشخاصی که قانونا حضانت کودک به آنها سپرده شده به حسب مورد به حبس تعزیری درجه 6 ( بیش از 6 ماه تا دو سال) محکوم می شوند.
عاقدی که چنین عقدی را جاری کرده چطور؟
عاقد که عقد نکاح را برگزار و صیغه شرعی را جاری کند اما امکان ثبت رسمی عقد ازدواج را نداشته باشد نیز به حبس تعزیزی درجه 6 مذکور محکوم می شود. از آنجا که ثبت وقایع ازدواج ، طلاق، فسخ نکاح و رجوع به جهت حفظ کیان خانواده و نظم عمومی و حمایت از زنان و کودک در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق اجباری است شوهر وظیفه قانونی دارد که برای ثبت هر یک از وقایع فوق بر حسب مورد اقدام کند در غیر این صورت تحت تعقیب قرار گرفته و طبق ماده 49 قانون حمایت خانواده مذکور ضمن الزام به ثبت واقعه به پرداخت جزای نقدی درجه 5 از 80 میلیون ریال تا 180 میلیون ریال یا حبس تعزیزی درجعه 7 (از 91 روز تا 6 ماه)محکوم می شود. سابق بر قانون حمایت خانواده مصوب 91 چنین مجازاتی در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی سال 75 نیز مورد پیش بینی قرار گرفته بود.
در این موارد با توجه به سن کم زوجه آیا قانون مجازاتی برای وی نیز در نظر گرفته است؟
در جرائم مذکور کودک (زوجه) به هیچ وجه تحت تعقیب جزائی قرار نمی گیرد. همچنین به موجب قانون تعزیرات (مجازات اسلامی) جرائم فوق الذکر غیر قابل گذشت است. یعنی دادستان محل وقوع جرم اختیار دارد بدون شکایت شاکی خصوصی به محض اطلاع از وقوع جرم وارد عمل شده و شوهر و در مواقعی پدرجد، پدر و جد پدری، مادر و اشخاصی که قانونا حضانت کودک به آنها سپرده شده یا اشخاصی که سرپرست قانونی طفل هستند ( که دخیل در جرم باشند) تحت تعقیب قرار دهد. لذا تعقیب و مجازات این ازدواج ها که توضیح داده شد حتی با رضایت کودک یا خانواده وی متوقف نمی شود. زیرا جرائم فوق از جرائم عمومی و غیر قابل گذشت است.
وقوع ازدواج در سنین پایین مانند آنچه که در کهگیلویه و بویراحمد شاهد آن بودیم چه آسیب هایی را می تواند به همراه داشته باشد؟
به موجب تاکید دین مبین اسلام مبنی بر عزیز شمردن کودکان و رعایت حقوق آنها و کنوانسیون جهانی حقوق کودک که کشور ایران رسما به آن پیوسته و قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست و نیز لایحه حمایت از حقوق کودک که در حال تصویب نهایی در مجلس است ضرورت دارد به حقوق کودکان توجه ویژه شود. با ازدواج زودهنگام در مرحله کودکی نه تنها حق کودکی کردن را از آنها می ستاند بلکه فرصت تحصیل و مهارت آموزی زندگی را نیز از آنها سلب می کند. همچنین با جلوگیری از چنین ازدواج هایی فرصت سوء استفاده جنسی از کودکان معصوم توسط بیماران روانی که گاهی در قالب ازدواج های عرفی و شرعی صورت می گیرد از آنها سلب می شود.