بررسی ابعاد حقوقی قرارداد هنری از دیدگاه یک حقوقدان

حادثه 24 - شاید تا به امروز بارها این موضوع به گوشتان خورده باشد که فلان خواننده با فلان تهیه کننده خود، دچار اختلاف شده و مشکلات زیادی سد راه آن ها ایجاد کرده است. این اختلافات سبب به وجود آمدن شکایت و روندهای طاقت فرسای دادگاهی می شود و درنهایتیا خواننده برای مدتی به حاشیه کشیده شده و یا تهیه کننده وجاهت شغلی خود را در میان اهالی هنر و حتی مردم از دست می دهد .

مدتی قبل خبری درباره یکی از خوانندگان مشهور و دعوای او با تهیه کننده وی، موضوع سر تیتر خبرگزاری ها و رسانه ها شد. خواننده محبوب نسل جوان که به شهرت خیلی خوبی در زمان خود رسیده بود به ناگاه کم کار شد و دیگر اثری از او دیده نشد. این اتفاق برای خوانندگان مشهور دیگری نیز رخ داده است و آن طور که در خبرها دیده می شود، پس از بالا گرفتن اختلافات و دعوای این خواننده مشهور با تهیه‌کننده سابق خود، پرفروش‌ترین خواننده کشور در ماه‌های اخیر در فروش بلیت کنسرت خود با مشکل مواجه شده است. موضوع درگیری خواننده ها و تهیه کنندگان را برای اهل فن و اهل هنر خود می گذاریم، اما در این گزارش قصد داریم از جنبه حقوقی این نوع از قردادهای هنری را بررسی کنیم.

مسعودجوکار درزییکی از حقوقدانان کشور و مدیرعامل موسسه حقوقی مجد وکیل الرعایا دراین باره می گوید: یکی از کلیدی ترین مراحل برای آن که یک پروژه موسیقی به موفقیت نزدیک تر شود، همکاری با آهنگ سازان و تنظیم کنندگان موسیقی است. به همین خاطر این نوع قراردادها به منظور اجرای بهتر، دقیق تر و سنجیده تر باید در قالب یک قرارداد اصولیپیش برود

او افزود: قرارداد موسیقی، ما بین شخصی که تمایل به خوانندگی دارد (سفارش دهنده) و آهنگ ساز و تنظیم کننده (مجری) منعقد می شود که جزئیات نسبتاً زیادی نیز دارد. مثلا مشخصات سفارش دهنده و مجری.

او با بیان اینکه بندهای مهمی درقراردادهای هنری باید به آن توجه شود تا در ادامه همکاری طرفین مشکلی رخ ندهد و یا در صورت بروز مشکل، قابل حل باشد افزود: مشخصات سفارش دهنده و مجری باید دقیق نوشته شود. اطلاعات لازم در این بند، نام و نشانی طرفین،  شماره ملی و... هستند که اغلب به صورت کامل درج می شوند.

مسعودجوکار درزی درباره موضوع قرار دادادامه داد: موضوع قرارداد مبحث دیگری است که باید به آن اشاره کرد. در این بند باید تصریح شود که سفارش دهنده دقیقاً چه خدماتی را مد نظر دارد.اطلاعات مهم موضوع قرارداد، شامل تعداد قطعات موسیقی، درخواست آهنگسازی و تنظیم، اشاره به نام و مدت قطعات هستند.مدت قراردادتعیین تاریخ دقیق امضا و شروع همکاری و پایان آن اهمیت زیادی دارد.به دلیل آن که پخش موسیقی در تاریخ و ساعت معین غالباً با تشریفات خاصی صورت می گیرد، بهتر است تا زمان اتمام قرارداد و دریافت محصول نهایی، به دقت مشخص شود. مبلغ قرارداددستمزد آهنگساز و تنظیم کننده باید به روشنی در این بند تصریح شود. همچنین نحوه پرداخت آن، به صورت کامل یا در قالب اقساط باید معین شود.

او افزود: در خصوص قرارداد موسیقی، باید تأکید کرد ممکن است عملیات آهنگ سازی و تنظیم در محلی خاص انجام شود که آن محل برای طرفین اهمیت دارد. مثلاً اگر برای سفارش دهنده اهمیت دارد که انجام ضبط و آهنگ سازی در استودیوی شخصی خود او و با امکانات مورد نظر وی انجام شود، باید این موضوع در قرارداد تصریح شود. لازم به ذکر است که در قرارداد موسیقی غالباً انجام موضوع قرارداد، در استودیوی شخص مجری انجام می شود.

این حقوقدان درباره تعهد سفارش دهنده گفت: مهم ترین تعهد سفارش دهنده پرداخت به موقع مبلغ قرارداد و مطابق با مواعد مندرج در قرارداد است.همچنین اگر سفارش دهنده مایل باشد تا در دریافت خدمات موسیقی، تغییری ایجاد کند، مثلاً تعداد قطعات را تغییر دهد، تعهد دارد تا این موضوع را به مجری قرارداد در طول مدت قرارداد اعلام قبلی کند و هزینه های اضافی این خدمات را نیز بپردازد.

او درباره تعهدات مجری گفت: مجری باید مطابق با انتظارات سفارش دهنده قطعات مورد نظر را آهنگ سازی و تنظیم کند.اگر سفارش دهنده به استفاده از سازنده نیز اشاره کرده باشد، مجری تعهد به استفاده از نوازنده نیز دارد.البته می توان توافق کرد که مجری در صورت استفاده از سازنده، باید نام نوازنده ها را برای تایید سفارش دهنده به او اعلام کند.یک نکته مهم که باید به آن توجه داشت این ست که،در صورت وجود، نوازنده ها پرداخت دستمزد آن ها به عهده سفارش دهنده است که غالباً در مبلغ قرارداد محاسبه شده است.همچنین تعهد مجری به اعلام مراحل پیشرفت پروژه در موارد خاص نیز می تواند در قرارداد موسیقی قید شود.

مدیرعامل موسسه حقوقی مجدوکیل الرعایا با بیان اینکه تعهد مجری به زمان تحویل قطعات موسیقی از تعهدات اساسی وی در قرارداد محسوب می شود افزود: در این موارد تخلف مجری از تعهدات خود می تواند مشمول پرداخت خسارت های مورد توافق باشد.

او درباره محرمانگی اطلاعات گفت: مجری موظف است تا زمان عرضه رسمی موسیقی، از محتوای موسیقی حفاظت کند و اطلاعات آن را به هر شکلی فاش نکند چرا که لو رفتن قطعه مورد نظر پیش از فرا رسیدن زمان رسمی عرضه آن می تواند صدمات مالی به هنرمند وارد کند. پس مسئله محرمانگی اطلاعات در قرارداد را نباید نادیده گرفت. همچنین مالکیت مادی و معنوی قطعات موسیقی باید در قرارداد طرفین گنجانده شود. در این بند توصیه می شود تا به روشنی تعیین کنید که مالکیت قطعه موسیقی این قرارداد پس از تحویل آن به سفارش دهنده،به وی منتقل می شود.همچنین می توان مجری را متعهد دانست که نسبت به مالکیت مادی قطعات موسیقی ادعایی نداشته باشد. البته حقوق معنوی آهنگ ساز و تنظیم کننده بایستی تامین شود و نام آن ها در کاور قطعه موسیقی درج شود .

جوکار درزی در مورد حل و فصل اختلافات طرفین در جریان یک قرارداد هنری گفت: در این بند می توان به ساز و کارهای حل اختلاف سفارش دهنده و مجری اشاره کرد.رجوع به مذاکره و توسل به داوری موردییا سازمانی روش های معمول در حل و فصل اختلافات چنین قرارداد هایی محسوب می شوند. نسخه های قراردادبه طور معمول باید حداقل دو نسخه از قرارداد به طرفین قرارداد، یعنی سفارش دهنده و مجری تحویل داده شود. گاهی نیز نسخه سومی نیز نزد شخصی که طرفین به عنوان داور اختلاف خود تعیین کرده اند، نگهداری می شود .

او در مورد این مساله که در صورت به وجود آمدن اختلاف آیا می‌توان به استناد حرام بودن موسیقی، قرارداد موسیقی را باطل دانست  گفت: بنابر نظریات اجتهادی و فقهی مختلف و نظر بنیادین حضرت امام خمینی، به طور کلی تمام موسیقی ها حلال است، اما اگر موسیقی مناسب مجلس گناه و عیش و نوش باشد، یا اگر این موسیقی برای مجالس رقص نواخته شده باشد و عرف (عموم مردم) بگوید که این موسیقی برای چنین مجلس هایی نواخته شده است؛ این موسیقی حرام است .

این حقوقدان خاطرنشان کرد: بنابر اصل اباحه به صورت کلی طبق منابع فقهی شیعه موسیقی فی الذاته حرام نیست و فقط موسیقی غنا و مطرب حرام است. با توجه به نظریات فقهای امامیه شیعه که اظهار دارند: تشخیص، با خود مکلف است؛ یعنی اگر موسیقی از رسانه ملی برای دو نفر پخش شود که اولی با گوش دادن این موسیقی از حالت عادی خارج شده اما دومی با گوش دادن همین موسیقی از حالت عادی خارج نشده باشد،این موسیقی برای شخص اول حرام اما برای شخص دوم حلال است، ولی در مورد موسیقی هایی که در مجالس لهو و لعب پخش می شود این حکم جاری نیست،یعنی خارج شدن مکلف از حالت عادی مبنا قرار نمی گیرد و شاد و طرب انگیز بودن موسیقی تاثیری بر حرام بودن آن ندارد؛ یعنی همین که این موسیقی ولو غمگین در این گونه مجالس استفاده شود فی النفسه حرام است .

او افزود: با توجه به این که حکومت جمهوری اسلامی ایران تحت حاکمیت ولی فقیه محترم است و به محض اخذ مجوز از وزارت محترم ارشاد حمل بر این است که این موسیقی حلال استقانون گذار نیز انعقاد قرارداد ها را به موجب ماده ۱۰ و ۱۹۰ قانون مدنی چنانچه خِلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه نباشد صحیح دانسته و نیز اصل بر صحت عقود و قراردادهاست مگر خِلافِ آن اثبات شود و نسبت به قراردادهای موسیقی و مستفاد از نظریات اجتهادی و فقهی، مشهور بر آن است، مطلق موسیقی که مصداق حرام، غنا و لهو نباشد موجبی برای حرمت آن نیست و در قانون نیز متن مصرحی مبنی بر حرام بودن موسیقی و نامشروع تلقی شدن قرادادهای مبنی بر آن وجود ندارد و در نتیجه انعقاد قراردادهای موسیقی تا جایی که خِلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه و قانون مدنی نباشد صحیح است .در واقع به صورت کلی هر قراردادی که با مجوز رسمی وزارت ارشاد جمهوری اسلامی منعقد شود حمل بر حلال بودن آن است مگر خِلاف آن اثبات شود .