حادثه 24 - قتل اتفاق افتاده و بحث بر سر عمد و غیرعمد بودن آن است. متهم به قتل فرد ناشناسی بوده که فقط چند لحظه او را در ترافیک کلافه‌کننده وسط شهر دیده است. راننده مزاحم انگار ردیف خودروهایی را که جلویش صف کشیده بودند، نمی‌دید و دستش را از روی بوق برنمی‌داشت. از اول ترافیک و حدود یک ساعت هم قدم به قدم با محسن آمده و در تمام طول مسیر با بوق‌زدن‌های بی‌وقفه و گوشخراش‌اش او را آزار داده بود. وقتی ترافیک سبک‌تر شد و راننده می‌خواست از محسن سبقت بگیرد، او تصمیم گرفت با جا گذاشتن راننده بهانه‌گیر خودش را سبک کند، اما راننده هیجان‌زده و عصبی از خودرو پیاده شد و با قفل فرمان به سراغش آمد. محسن نفهمید آن لحظه چه اتفاقی افتاد، ولی فقط چند دقیقه بعد راننده با سر شکافته و خونین روی آسفالت خیابان افتاده بود و تماشاچیانی که دورشان حلقه زده بودند با پلیس تماس می‌گرفتند تا وقوع یک قتل را گزارش دهند.
پایان خونین بهانه‌جویی‌های خیابانی
محسن تنها موکل محمد امیری نیست که به‌دلیل نزاع‌های خیابانی پایش به دادگاه و زندان کشیده شده است. امیری تعریف می‌کند: «چند سال پیش پرونده‌ای داشتم که پسر جوانی به‌دلیل تنه‌زدن به جوانی دیگر مورد حمله شدید او قرار گرفته و زدوخورد آنها به نزاعی دسته‌جمعی و آسیب‌دیدگی شدید یکی از آنها منجر شده بود.» این وکیل دادگستری توضیح می‌دهد: «فحاشی و درگیری لفظی آنها سبب شده بود افراد بومی محل که با ضارب آشنایی داشتند، دور آنها جمع شوند و در جریان موضوع قرار بگیرند. جو روانی که به‌وجود می‌آید، ضارب را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و با هم گلاویز می‌شوند. با تهییج و دخالت بعضی از تماشاچیان نزاع آنها بالا می‌گیرد و سرانجام ضارب با ضربات چاقو به او از ناحیه کمر آسیب می‌رساند که موجب ناتوانی حرکتی و فلجی دائمی پسرجوان می‌شود.»
این حقوقدان پرونده قتل جوانی را که چند سال پیش در یک نزاع خونین جانش را از دست داده، به‌عنوان یکی از تلخ‌ترین پرونده‌هایی نام می‌برد که تاکنون رسیدگی کرده است. او وکالت خانواده مقتول را بر عهده داشته و می‌گوید: «مجرم تنها پسر خانواده‌ای بود که به‌تازگی در تصادف رانندگی 2پسر دیگر خود را از دست داده بودند. نزاع آنها از اختلاف و لجبازی بر سر جای پارک خودرو شروع شده و به قتل یکی از آنها منجر شده بود.»
امیری توضیح می‌دهد: «اغلب قریب به اتفاق قتل‌ها و ضرب و جرح‌هایی که در نزاع‌های خیابانی رخ می‌دهد، برنامه‌ریزی شده نیستند و شخص بدون طرح و نقشه مرتکب قتل می‌شود. یعنی از قبل برای قتل و جنایت تصمیمی نداشته و جرم ناگهانی و بر اثر عوامل محیطی اتفاق افتاده است.» امیری در مورد ابزارهایی که در این جرایم مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌گوید: «حمل سلاح سرد مانند چاقو و قمه به افراد جرأت و جسارت بیشتری می‌دهد و افرادی که این آلات جرم را به‌طور معمول به همراه دارند، زودتر وارد درگیری و زدوخوردهای خیابانی می‌شوند.»
امیری به تناسب نداشتن اهمیت موضوع مورد مناقشه با پیامدهای آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «در بعضی از نزاع‌های خیابانی مجرم به‌دلیل اتفاقی کم‌اهمیت، دچار خشونتی شدید می‌شود و جرایمی مرتکب می‌شود که برای اثبات غیرعمد‌بودن جرم در دادگاه با چالش روبه‌رو می‌شویم.»
تاب‌آوری جامعه کم شده است
فاطمه باقری فراوانی آمار نزاع‌های خیابانی را از نتایج افزایش خشونت و کاهش تاب‌آوری جامعه می‌داند و معتقد است مشکلات اقتصادی مهم‌ترین دلیل بروز این ناهنجاری اجتماعی است. این جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی توضیح می‌دهد: «افرادی که در زمینه مسائل معیشتی و تأمین معاش خود در تنگنا هستند و از فقر اقتصادی رنج می‌برند، از فشارهای روحی و روانی مختلف رنج می‌برند و در خانواده و جامعه از سطح تحمل و تاب‌آوری پایین‌تری برخوردارند. این افراد بیشتر در معرض برانگیختگی هیجانی قرار می‌گیرند و وارد نزاع‌ها و درگیری‌های ناگهانی می‌شوند.»
باقری معتقد است ضعف آگاهی افراد از راهکارهای قانونی باعث می‌شود برای پیگیری مشکلات خود به روش‌های نامناسب متوسل شوند. این پژوهشگر اجتماعی می‌گوید: «در بسیاری از مواردی که خشونت‌ها به درگیری منجر می‌شود، کم‌اطلاعی و حتی بی‌اطلاعی افراد از قانون به چشم می‌خورد. بسیاری از شهروندان نمی‌دانند زمانی که با دیگران دچار چالش و اختلاف می‌شوند، از کدام مسیر قانونی قضیه را حل کنند. در نتیجه به واکنش‌های احساسی و عکس‌العمل‌های سنتی رو می‌آورند. مثلا وقتی تصادف خودرویی رخ می‌دهد، اگر افراد اطلاعات و آگاهی لازم را نداشته باشند، به جای اینکه برای حل مشکل راهی صحیح و اصولی انتخاب کنند، به جر و بحث می‌پردازند و به یکدیگر بی‌حرمتی می‌کنند که این امر منجر به درگیری و زدوخورد می‌شود و پیامدهایی مانند مراجعه به کلانتری و مراجع قانونی به‌ویژه مراکز معاینات پزشکی قانونی را درپی دارد.»
تماشاچیان، آتش‌بیار معرکه
در مطالعات و تحقیقات این جامعه‌شناس، تأثیرپذیری مجرم از برنامه‌های رسانه‌ای مورد تأیید قرار گرفته است. باقری می‌گوید: «افرادی که به‌صورت مکرر در معرض خشونت رسانه‌ای قرار می‌گیرند، از خشونت در دنیای واقعی کمتر ناراحت می‌شوند و نسبت به قربانیان دلسوزی کمتری دارند. البته این اثرپذیری در مورد مجرمان جوان و کم‌سال از شدت بیشتری برخوردار است.»
این جامعه‌شناس روش برخورد ناظران و تماشاچیان نزاع‌های خیابانی را در شدت‌گرفتن اختلاف طرفین دعوا دخیل و تأثیرگذار می‌داند و توضیح می‌دهد: «در گذشته مردم در درگیری‌های خیابانی نقش مداخله‌گرایانه داشتند و نمی‌گذاشتند طرفین دعوا به یکدیگر آسیب بزنند، اما در سال‌های اخیر شاهد هستیم که افراد فقط به تماشای دعواهای خیابانی می‌پردازند و از ماجرا فیلمبرداری می‌کنند تا در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند. یعنی بی‌تفاوتی اجتماعی و بیگانگی اجتماعی به اندازه‌ای رسیده که شهروندان نسبت به پدیده‌های اجتماعی پیرامونی‌شان بی‌تفاوت و خنثی شده‌اند و رسالتی را که به‌عهده دارند، انجام نمی‌دهند. همین اتفاق سبب تهییج و برانگیختگی هیجانی طرفین دعوا می‌شود و نزاع آنها را شدیدتر می‌کند.»
دلایل چند‌وجهی
سرهنگ جلال پشوتن دلایل بروز نزاع‌های خیابانی را به عوامل اجتماعی، فردی و عوامل محیطی تقسیم می‌کند. این کارشناس جرایم، فقدان آموزش‌های مناسب با قشر جوان و عدم‌ارائه الگوهای مناسب برای پرکردن اوقات فراغت افراد را از مهم‌ترین عوامل اجتماعی مؤثر در بروز نزاع‌های خیابانی می‌داند و می‌گوید: «براساس مطالعاتی که در مورد پرونده جرایم زدوخورد و درگیری داشتیم، بیکاری یا نداشتن شغل مناسب و پایین‌بودن سطح تحصیلات در افزایش تحریک‌پذیری و پایین آمدن آستانه تحمل افراد نقش اساسی دارد و بروز رفتارهای خشونت‌آمیز در مکان‌های عمومی را افزایش می‌دهد.» سرهنگ پشوتن عدم‌آگاهی از عواقب سوء نزاع را از نتایج بی‌سوادی یا کم‌سوادی افراد ذکر می‌کند و ادامه می‌دهد: «متأسفانه در زمینه عواقب و پیامدهای سوء نزاع‌های خیابانی اطلاع‌رسانی نشده و بسیاری از افرادی که سطح تحصیلات و سواد پایینی دارند، نمی‌دانند زدوخوردهای خیابانی که از بهانه‌جویی ساده آغاز می‌شود، ممکن است چه عواقب زیانباری را به‌دنبال داشته باشد.» او ضعف قوانین و عدم‌اعتماد عمومی به قانون، ضعف هنجارها در نظارت بر رفتار افراد و رواج استفاده از ماهواره و تماشای برنامه‌هایی که خشونت و پرخاشگری را ترویج می‌کنند، به‌عنوان دیگر عوامل اجتماعی مؤثر در بروز نزاع‌های خیابانی عنوان می‌کند. سرهنگ پشوتن می‌گوید: «برخی از تیپ‌های شخصیتی بیشتر از سایر افراد ستیزه‌جو هستند و با بهانه‌های واهی به دعوا و زدوخورد می‌پردازند. این اشخاص دارای اختلالات روانشناختی خاصی هستند و از اختلالات تکانه‌ای رنج می‌برند.» این کارشناس جرایم، داشتن فقر عاطفی، ناکامی، حسادت، میل به‌خودنمایی، جامعه‌پذیری نامناسب، نداشتن مهارت ارتباط و توسل به‌زور برای احقاق حق را از ویژگی‌های افرادی برمی‌شمرد که در ایجاد زدوخوردهای خیابانی نقش دارند. او به فراوانی این جرم در میان مردان اشاره می‌کند و می‌گوید: «به‌دلیل اینکه مردان تمایل بیشتری به قدرت‌نمایی دارند و در ابراز خشونت در محیط خارج از منزل بی‌پرواتر عمل می‌کنند، بیشتر از بانوان دچار درگیری‌های خیابانی می‌شوند.» عوامل محیطی، سومین گروه از دسته عواملی است که پشوتن در تشریح علل وقوع زدوخوردهای خیابانی بیان می‌کند. او زندگی در مناطق حاشیه‌ای و جرم‌خیز، وجود گروه‌های خشونت‌طلب و اراذل‌واوباش در منطقه و زندگی در مناطق کوهستانی و بد آب‌وهوا یا مناطق گرم و خشک را زمینه‌ساز بروز نزاع‌های خیابانی برمی‌شمرد.
نزاع‌های خیابانی به زبان آمار و ارقام
براساس آمار سازمان پزشکی قانونی کشور، تعداد ارجاعات نزاع به مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور در سال۱۴۰۰ برابر با ۵۸۶هزارو۲۸۳ نفر بوده و استان‌های تهران با ۹۶هزارو۴۹۶، خراسان رضوی با ۵۱هزارو۶۳۰ و اصفهان با ۴۱هزارو۶۴ نفر بیشترین و استان‌های ایلام با ۳هزارو۴۹۰، بوشهر با ۳هزارو۶۴۱ و خراسان جنوبی با ۴هزارو۱۶۴ نفر کمترین آمار ارجاعات نزاع را داشته‌اند.
در آمار منتشر‌شده از سوی سازمان پزشکی قانونی، بیشترین نرخ نزاع (تعداد بر حسب جمعیت استان) مربوط به استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، اردبیل، آذربایجان شرقی، همدان و زنجان بوده و کمترین آمار نیز متعلق به استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان بوده است. در این آمار آمده است: در سال گذشته ۵۸۶هزارو۲۸۳ مصدوم ناشی از نزاع (نزاع خیابانی و خانگی) به مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور مراجعه کردند و از این تعداد مراجعه‌کننده، ۳۹۱هزارو۶۲۵ نفر مرد و ۱۹۴هزارو۶۵۸ نفر زن بودند.
خویشتنداری را بیاموزیم
مژده حافظی، روانشناس، معتقد است برای کاهش و پیشگیری از نزاع‌های خیابانی باید در پرورش کودکان توجه بیشتری داشته باشیم. این روانشناس و مشاور خانواده معتقد است در خانواده‌های فرزندسالار یا در خانواده‌هایی که یکی از والدین نسبت به سایر اعضای خانواده زورگویی و سلطه‌طلبی دارد، مهارت‌های گفت‌وگو و کنترل خشم در کودکان به‌خوبی پرورش پیدا نمی‌کند و پیامدهای آن در بزرگسالی به شکل رفتارهای عصبی، پرخاشگری و برخوردهای فیزیکی بروز می‌کند. حافظی می‌گوید: «علاوه بر خانواده، نهادهای فرهنگی مانند مدارس و صداوسیما هم در آموزش مهارت‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی و نهادینه‌کردن فرهنگ مدارا و گفت‌وگو نقشی اساسی دارند.» این مشاور خانواده مشارکت‌پذیری و عضویت کودکان و نوجوانان در گروه‌های اجتماعی را سبب ترویج، تقویت و نهادینه‌سازی آموزه‌ها، باورها و رفتارهای مطلوب در جامعه می‌داند و می‌گوید: «سبک زندگی افراد جامعه به‌سمت فردگرایی تمایل پیدا کرده و به‌تبع این سبک زندگی، کودکان و نوجوانان از فرصت حضور در گروه‌های اجتماعی محروم می‌شوند، در نتیجه تا دوران جوانی و بزرگسالی مهارت حل مسئله به شیوه گفت‌وگو را نمی‌آموزند و در شرایط مختلف برای رفع مشکلات به برخوردهای فیزیکی، درگیری‌های لفظی، قلدری و زدوخورد متوسل می‌شوند.» حافظی به تأثیرگذاری عوامل بیرونی در بروز نزاع‌های خیابانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «عواملی مانند مشکلات اقتصادی، گرایش جوانان به مواد روانگردان، نداشتن برنامه‌ریزی برای پرکردن اوقات فراغت خانواده‌ها و الگوبرداری‌های نادرست کودکان و نوجوانان از برخی شخصیت‌های خشن برنامه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی، بروز حالت‌های خشم و تنش در جامعه را افزایش می‌دهد و زمینه‌های پرخاشگری، بهانه‌گیری و ستیزه‌جویی افراد را به‌وجود می‌آورد، اما اگر فرد از مهارت لازم برای خویشتنداری و پرهیز از رفتار خشن برخوردار باشد، میزان نزاع تا حد قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.»
آخرین اخبار «حوادث تهران» را در صفحه حوادث تهران حادثه 24 بخوانید.
صفحه اینستاگرام حادثه 24 را در اینجا دنبال کنید.