حادثه 24 - تصورش هم به ذهن کسی خطور نمی‌کرد؛ تصور اینکه جهان تا چه اندازه راحت می‌تواند گوش به فرمان ویروسی ناپیدا، دچار فروپاشی شود؛ فروپاشی اقتصادی، روانی و اخلاقی.
در نگاه کلی شاید اینطور به‌نظر بیاید که ترس از بیماری و مرگ زمین را به سیاره‌ای آرام‌تر تبدیل کرده، اما در عمل همه‌چیز وارونه است. علاوه بر افزایش روزبه‌روز مرگ‌ومیر در کشورهای مختلف جهان به‌دلیل ناتوانی دولت‌ها در مدیریت بحران، نمودار دیگر آمارها هم صعودی شده است. آمار جرم و جنایت چه در جهان واقعی و چه در جهان مجازی ازجمله آمارهایی است که به‌مرور زمان پس از آغاز همه‌گیری نموداری صعودی پیدا کرده است. کاهش تعاملات مالی و اقتصادی، تعطیلی کسب و کارها، تعدیل نیروها در کارخانه‌ها و شرکت‌های مختلف و بیکاری فراگیر، اقتصاد کشورها را با بحران مواجه کرده است. به این شکل وضعیت معیشت شهروندان در کشورهایی که پیش از آغاز همه‌گیری فقر و بیکاری معضلی مهارنشدنی محسوب می‌شد، بحرانی‌تر شد و بر کسی پوشیده نیست که افزایش نرخ فقر در هر جامعه‌ای رابطه‌ای مستقیم با افزایش آمار جرم و جنایت دارد.
افزایش جهانی جرائم سایبری
هندوستان یکی از محتمل‌ترین نقاط جغرافیایی روی زمین است که انتظار چنین خیزشی در آمار جرم و جنایت در آن وجود داشت. در ماه جولای(تیرماه)، یورونیوز در گزارشی به رواج فعالیت‌های بزهکارانه و تبهکارانه در میان شهروندان عادی و تحصیل‌کرده هندی پرداخت. براساس این گزارش میزان جرائم خیابانی در هندوستان از زمان سهل‌تر شدن مقررات تردد در شهرها افزایشی قابل توجه یافته است. از سوی دیگر جرائم سایبری هم از زمان آغاز همه‌گیری در این کشور اوج گرفته‌است. پلیس هندوستان از افزایش قربانیان حملات سایبری، کلاهبرداری‌های مجازی و بانکی از زمان آغاز همه‌گیری در این کشور خبر داده است. به گفته پلیس بیشتر کلاهبرداری‌ها با اتکا بر نیاز مردم به رزرو آنلاین برای خدمات مختلف، تست رایگان کرونا و پیشنهاد‌های کاری خارج از کشور انجام می‌شوند. ثبت‌نام در لاتاری، دریافت وام بانکی، دریافت خدمات بیمه و اخاذی از افراد از دیگر دستاویزهای تبهکاران در فضای مجازی هندوستان است، و هندوستان تنها کشوری نیست که درگیر این معضلات است.
گزارش‌های هشداردهنده اینترپل و سازمان ملل گواه این حقیقت هستند. اینترپل در ماه آگوست 2020 (مرداد ماه) در گزارشی هشداردهنده از افزایش نرخ تبهکاری‌های سایبری در جهان تحت‌تأثیر همه‌گیری کووید-19و تغییر گرایش تبهکاران از قربانی کردن افراد عادی و کسب و کارهای کوچک به شرکت‌های بزرگ، نهادهای دولتی و شرکت‌های زیرساخت خبر داد. همچنین براساس گزارش این سازمان، با رواج بیشتر دورکاری در میان شرکت‌ها و کسب و کارها، تبهکاران از نقاط ضعف فنی در شبکه‌ها برای سرقت اطلاعات، درآمدزایی و ایجاد اختلال بیشترین استفاده را می‌برند. تنها در دوره‌ای چهارماهه از ابتدای ژانویه تا آوریل 2020 ( زمستان گذشته تا فروردین امسال) اینترپل از شرکای بخش خصوصی خود گزارش 907هزار هرزنامه، 737مورد مرتبط با بدافزارها و 48هزار مورد نشانی وب تقلبی را دریافت کرده است. به گزارش اینترپل افزایش وابستگی مردم جهان به فعالیت‌های آنلاین، همزمان فرصت‌های جدیدی را خلق کرده است که بسیاری از تجارت‌ها و کسب و کارها از استحکام دفاع سایبری مورد نیاز برای اجرای این فرصت‌ها در برابر تبهکاران سایبری اطمینان حاصل نمی‌کنند. به این ترتیب کووید-19علاوه بر سلامت افراد جامعه سلامت سایبری را هم به خطر انداخته است و انتظار می‌رود این خطر فزاینده باشد. به گفته اینترپل، حملات فیشینگ و کلاهبرداری‌های آنلاین، پخش بدافزارها و باج‌‌افزارها، پخش دامنه‌های تقلبی و پخش اخبار دروغین رایج‌ترین روند‌های تبهکاری سایبری در جهان کرونازده محسوب می‌شوند. فروش آنلاین انواع ماسک و داروی تقلبی یا فروش مجوز خروج از خانه در کشورهایی که مقررات تردد سفت و سختی دارند، همچنین جمع‌آوری کمک‌های مردمی با اهداف ظاهرا خیرخواهانه از دیگر تکنیک‌های کلاهبرداری آنلاین در کشورهای مختلف جهان است. کلاهبرداری به روش فیشینگ تکنیکی است که در آن کلاهبرداران مجازی با ارسال ایمیل‌هایی تقلبی با ظاهری موجه و رسمی از سوی نهادهای رسمی و دولتی مانند سازمان بیمه، بانک یا وب‌سایت‌های معتبر از افراد می‌خواهند که روی لینک‌‌های درون ایمیل کلیک کنند و با کلیک کاربر روی لینک، اطلاعاتی مانند اطلاعات شخصی، بیمه‌ای و بانکی از آنها درخواست می‌شود. به این شکل تبهکاران به اطلاعات حساب بانکی افراد دسترسی پیدا می‌کنند.
سازمان ملل متحد هم در ماه آگوست با انتشار گزارش مشابهی از افزایش 350درصدی حملات فیشینگ در 4ماه اول سال 2020 خبر داده است که به گفته این سازمان اصلی‌ترین قربانیان این حملات بیمارستان‌ها و نظام‌های درمانی بوده‌اند. به گفته رئیس مقابله با تروریسم سازمان ملل هنوز ابعاد دقیق تبعات همه‌گیری کرونا بر صلح و امنیت جهانی و به‌ویژه بر جرائم سازمان یافته مشخص نشده است. آنچه مشخص است این است که تبهکاران از فرصت به‌وجود آمده برای ایجاد اختلال و دشواری‌های مالی و گسترش ترس، نفرت و تفرقه نهایت بهره را می‌برند. سازمان ملل در ماه می(اردیبهشت ماه) هم نسبت به افزایش 600درصدی ایمیل‌های حاوی بدافزار در سراسر جهان هشدار داده بود.
افزایش جرائم سایبری در ایران
اگر وضعیت اقتصادی کشور طی سال‌های اخیر و رکود بازارها، افزایش بیکاری و تعطیلی مشاغل در دوران همه‌گیری کرونا را از نظر بگذرانیم، دور از انتظار نخواهد بود که آمار جرائم سایبری و غیرسایبری در ایران هم افزایش داشته باشد. در اردیبهشت سال99 معاون اجتماعی پلیس‌فتای‌ناجا از افزایش روند تشکیل پرونده‌ها درباره خرید و فروش اقلام بهداشتی تقلبی مانند ماسک، مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده خبر داد. در این پرونده‌ها کلاهبرداران با تبلیغ گسترده در فضای مجازی اقدام به فروش اقلام تقلبی بهداشتی و مهم‌تر از همه داروی تقلبی کرونا می‌کردند؛ روندی که با نگاهی به اخبار و حوادث روزانه کشور می‌توان به ادامه‌دار بودن آن پی برد. کشف داروی تقلبی کرونا موضوعی بوده که به گفته پلیس فتا در همه نقاط کشور شاکی داشته است؛ داروهایی تقلبی که با قیمت یک تا 20میلیون به مردم نگران از بیماری فروخته می‌شوند. سرهنگ پاشایی همچنین از صعودی شدن شیب جرائم اینترنتی و تلفنی خبر داد و گفت هرچه میزان استفاده از خدمات اینترنتی بالا برود، میزان جرائم مرتبط با آن نیز افزایش پیدا می‌کند.
کلاهبرداران تلفنی و اینترنتی به شیوه‌های مختلفی در ایران فعالیت دارند که البته متفاوت از شیوه‌های رایج در جهان نیستند. راه‌اندازی وب‌سایت‌هایی تقلبی برای دریافت کمک مالی از دولت پس از وارد کردن مشخصات فردی و مشخصات حساب‌های بانکی، یکی از رایج‌ترین شیوه‌ها در کل جهان است که در ایران هم مشاهده شده است. کلاهبرداران در این وب‌سایت‌ها ادعا می‌کنند پس از ثبت‌نام می‌توانید کمک‌هزینه حمایت از کسب و کارها یا کمک‌هزینه معیشتی دوران کرونا یا وام قرض‌الحسنه دریافت کنید، اما هدف، نفوذ به حساب‌های بانکی قربانیان و خالی کردن حساب بانکی آنهاست.
فروش آنلاین واکسن یا داروی درمان کرونا یا مواد ضدعفونی‌کننده تقلبی با قیمت‌های نجومی از دیگر حربه‌های کلاهبرداران آنلاین یا تلفنی است. پلیس فتای آذربایجان یکی از این موارد را شناسایی و بازداشت کرده است. این فرد دارویی تقلبی به نام واکسن کرونا را به قیمت 800هزار تومان به مردم می‌فروخته است. در موردی دیگر، زنی با تبلیغات گسترده آنلاین، دارویی تقلبی به نام NBH را برای درمان کرونا به فروش رسانده و یک میلیارد و 200میلیون تومان کسب درآمد کرده است. این کلاهبردار از افراد مبالغی از 500هزار تومان تا 3 میلیون تومان دریافت می‌کرده است. موارد فروش مواد ضدعفونی‌کننده یا ماسک به‌صورت آنلاین که در آن افراد پول کالا را داده‌اند اما محصولی دریافت نکرده‌اند هم پس از آغاز همه‌گیری کرونا به‌وفور در استان‌های مختلف ایران مشاهده شده است.
کلاهبرداری در قالب کسب و کارهای خانگی از دیگر شیوه‌های کلاهبرداری است که پیش از نفوذ همه‌جانبه اینترنت در جامعه ایران، از طریق آگهی‌های روزنامه‌ای رواج بسیار داشت. اکنون کلاهبرداران با ادعای درآمدزایی برای افرادی که به‌خاطر همه‌گیری کرونا خانه‌نشین شده‌اند، کاری به ظاهر کم‌زحمت را از طریق کاال‌های تلگرامی یا دیگر شبکه‌های اجتماعی به افراد پیشنهاد می‌دهند که به گفته آنها انجام آن بسیار ساده و سریع است، اما به حجم زیادی ابزار نیاز دارد که این ابزار را هم خود کارفرما در ازای مبلغی پول در اختیار آنها قرار خواهد داد. فرد فریب‌خورده هزینه ابزار کار را پرداخت می‌کند و در عمل متوجه می‌شود کار نه ساده است و نه سریع. در نتیجه از انجام آن انصراف می‌دهد و پولی که در ازای مقداری ابزار بی‌مصرف پرداخت کرده هم از جیبش می‌رود.
انتشار فراخوان کمک و نیازمندی شیوه کلاهبرداری دیگری است که در ایران پس از کرونا رایج شده است. به گفته مقامات پلیس فتا در اردیبهشت 99، این شیوه از کلاهبرداری باعث شد تا کلاهبرداری از طریق کارت به کارت 100درصد افزایش پیدا کند. افزایش سقف انتقال پول از طریق کارت به کارت باعث شد در ماه اول سال99 ارزش ریالی کلاهبرداری‌های کارت به کارت 128درصد افزایش داشته باشد. کلاهبرداران در این تکنیک با انتشار تصاویری دلخراش از افراد نیازمند یا بیماران فقیر، دلرحمی مردم را برای کمک مالی جلب می‌کنند و با ارائه لینک پرداختی جعلی، اقدام به خالی کردن حساب افراد می‌کنند. فیشینگ مانند دیگر نقاط جهان در ایران هم رایج است و کلاهبرداران با ایجاد صفحات جعلی بانک‌ها، ایجاد اپلیکیشن‌های جعلی یا ایجاد درگاه‌های پرداخت جعلی از کاربران اینترنتی سوءاستفاده کرده و حساب‌های بانکی افراد را خالی می‌کنند. به گفته پلیس فتا، فیشینگ ممکن است از طریق هدایت کاربران به درگاه‌های پرداختی جعلی به واسطه کمک به افراد نیازمند یا به‌منظور خرید ماسک یا داروی کرونا هم صورت بگیرد. ارسال تبلیغات دروغین برای انجام تست کرونای رایگان توسط شبکه‌های اجتماعی هم از موارد مشاهده شده کلاهبرداری و سرقت در کشور است. قربانیان با پذیرفتن این فریبکاری درواقع سارقان را به خانه‌های خود راه می‌دهند. به این شیوه افراد به بهانه انجام تست وارد خانه‌های افراد شده و پس از بیهوش کردن صاحبخانه، لوازم قیمتی را از خانه سرقت می‌کنند. تبلیغ برای تشخیص بیماری کرونا از روی عکس افراد و سپس تهدید به انتشار عمومی عکس‌ها و اخاذی از افراد تکنیک دیگری بود که در یزد شناسایی و فرد متخلف شناسایی و دستگیر شد.
چطور قربانی کلاهبرداران کرونایی نشویم
ساده‌ترین راه برای محافظت از خود و خانواده در برابر کلاهبرداران اینترنتی و تلفنی، باورنکردن تمامی تبلیغات و ادعاهایی است که از کانال‌های غیررسمی مانند شبکه‌های اجتماعی یا وب‌سایت‌های ناشناس پخش می‌شوند. هر دارو یا واکسنی که با همه‌گیری کرونا در ارتباط باشد، ابتدا باید به تأیید وزارت بهداشت و درمان برسد یا خبر فروش آن توسط این سازمان اعلام شود. مهم‌تر از همه اینکه فروش آنلاین دارو در کشور غیرقانونی است و جرم تلقی می‌شود. از این‌رو هرنوع خبری مرتبط به این موضوع از وب‌سایت‌ها، شبکه‌ها یا افراد متفرقه را غیرواقعی درنظر بگیرید یا دست‌کم پیش از اعتماد، با تماس با سازمان‌های مربوطه از صحت اطلاعات اطمینان حاصل کنید. بازنکردن ایمیل‌ها و پیام‌های ناشناس در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، چک‌کردن آدرس‌های معتبر وب‌سایت‌ها پیش از انجام کوچک‌ترین خرید یا پرداخت آنلاین، اعتماد نکردن به اپلیکیشن‌های متفرقه برای انجام تست کرونا یا دیگر شکل‌های ارزیابی‌های سلامت و اعتماد به اپلیکیشن‌های معرفی شده از سوی سازمان‌ها و وزارتخانه‌های معتبر، خریداری مایحتاج از فروشگاه‌های دارای نماد اعتماد الکترونیک و خرید ماسک و لوازم بهداشتی و ضدعفونی‌کننده از برندهای معتبر، اعلام نکردن مشخصات شخصی و اطلاعات حساب بانکی تحت هیچ شرایطی، خودداری از خرید و فروش تسهیلات و کمک‌هزینه‌های دولتی یا بانکی در فضای مجازی و طی کردن مسیر قانونی و رسمی برای دریافت چنین خدماتی از بانک‌ها و سازمان‌ها، بالابردن سواد رسانه‌ای و نظارت مناسب بر فعالیت آنلاین کودکان و نوجوانان در دوران قرنطینه و خانه‌نشینی از دیگر اقداماتی است که می‌توان برای جلوگیری از وارد شدن خسارات مالی و جانی به خانواده انجام داد، آن هم در دورانی که بدون حضور افراد بدخواه و سودجو نیز خانواده‌ها تحت فشار اقتصادی و اضطراب ناشی از ابتلا به کرونا قرار دارند.