همه چیز در مورد سکه 1200 ساله ولایتعهدی امام رضا

حادثه 24 - حدود 1200‌سال پیش، همزمان با پذیرش سمت ولایتعهدی از سوی امام رضا(ع)، مامون، خلیفه عباسی، دستور داد تا سکه‌هایی به همین مناسبت ضرب شود. سکه‌هایی از جنس طلا و نقره که چند تای آنها با گذر از هزارتوی تاریخ صحیح و سلامت به امروز رسیده‌اند. 2تا از این سکه‌ها که یکی از آنها طلا و دیگری نقره است و هر دو در سمرقند ضرب شده‌اند، در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شوند. سکه‌هایی که روی آنها نام امام علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) درج شده و نشانی از مکان و زمان ضرب‌شان دارند. در این گزارش سری به این موزه زده‌‌ایم تا با همراهی مهدی یساولی، مدیر روابط عمومی موزه ملک و پژوهشگر تاریخ، بیشتر درباره این سکه‌های منحصر به‌فرد بدانیم. سکه‌هایی از دوره اسلامی که شاید بیش از هر قوم و ملت دیگری، برای ما ایرانی‌ها ارزشمند باشد که افتخار میزبانی هشتمین امام شیعیان را داریم.

سکه‌های ولایتعهدی امام‌رضاع

در سال 201هجری قمری، یعنی بیش از 1200سال پیش، مأمون خلیفه عباسی برادرش مؤتمن را از ولایتعهدی عزل کرد و با آوردن امام رضا(ع) از مدینه به خراسان، در 7رمضان همان سال او را ولیعهد مسلمین نامید. همان روز هم دستور داد نام ایشان را روی سکه‌های طلا و نقره ضرب کنند و به این ترتیب سکه‌های ولایتعهدی امام رضا(ع) شکل گرفتند.

ضرب در سال‌های 201تا 205

براساس اطلاعاتی که مهدی یساولی، مدیر روابط عمومی موزه ملک در اختیارمان قرار می‌دهد، سکه‌های مزین به نام امام رضا(ع) از سال 201 تا سال 205هجری قمری ضرب می‌شدند. این در حالی است که امام رضا(ع) در سال 203هجری قمری به ‌دست مامون به شهادت رسید؛ یعنی ضرب سکه‌های ولایتعهدی حتی تا 2سال بعد از شهادت امام رضا(ع) نیز انجام می‌شد. پژوهشگران تاریخ برای ادامه ضرب سکه ولایتعهدی امام رضا(ع) پس از شهادت ایشان به‌ دست مأمون عباسی، 2دلیل ذکر کرده‌اند؛ یکی اینکه این حرکت یکی از نمایش‌های مأمون برای نشان دادن علاقه‌اش به امام رضا(ع) بوده و دیگر اینکه قالب‌های این سکه‌ها در سال 203هجری ساخته شده بود و از آنجایی که نمی‌خواستند این قالب‌ها بدون استفاده بمانند، تا 2سال بعد نیز از آنها استفاده کرده و سکه ضرب می‌کردند.

ضرب در ضرابخانه‌های مختلف

اما اگر بخواهید درباره محل ضرب سکه‌های ولایتعهدی امام رضا(ع) بدانید، باید بگوییم این سکه‌ها معمولا در ضرابخانه‌های مرو، سمرقند، محمدیه، اصفهان، نیشابور و فارس ضرب می‌شدند. به‌عنوان مثال این دو سکه ولایتعهدی به نمایش درآمده در موزه ملی ملک، ضرب شده در ضرابخانه سمرقند هستند.

درهم و دینار ولایتعهدی در موزه ملک

هم‌اکنون در ویترین سکه‌های موزه ملک، 2سکه ولایتعهدی امام رضا(ع) نمایش داده می‌شود که یکی از آنها نقره و دیگری طلاست. محمد نوروزی، راهنمای موزه درباره این سکه‌ها می‌گوید: «سکه‌های درهم و دینار ولایتعهدی امام رضا(ع) هر دو دقیقا مثل هم هستند؛ هم از نظر وزن و عیار و هم از نظر نوشته‌هایی که روی آنها درج شده است». او با اشاره به نام درهم و دینار ادامه می‌دهد: «از دوره ساسانیان در ایران، به سکه‌های نقره، درهم و به سکه‌های طلا، دینار گفته می‌شد که این واژه‌ها به هیچ عنوان عربی نیستند. درهم برگرفته از واژه «دراخما» و دینار مشتق شده