حادثه 24 - هر فردی می‌تواند پس از رسیدن به سن قانونی با رعایت مفاد این دستورالعمل، نام خانوادگی خود را از طریق انتخاب واژه‌ای بلامعارض برای یک بار تغییر دهد.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، نام اعم از نام کوچک و نام خانوادگی از احوال شخصیه به شمار می‌آید و به تعبیر دیگر جزء وضعیت مدنی اشخاص است و اصولا باید دوام داشته باشد چرا که تغییر نام و نام خانوادگی مشکلاتی در روابط حقوقی اشخاص پدید می‌آورد و چه بسا به حقوق دیگران لطمه می‌زند، از این رو تغییر نام در حقوق جدید محدود شده و یک امر استثنائی به شمار می‌آید.
تغییر نام کوچک
انتخاب نام مناسب از جمله حقوقی است که والدین در مقابل فرزند بر عهده دارند. قانون ضوابطی را برای انتخاب نام مقرر داشته است که بر طبق این ضوابط جز در موارد مصرح در قانون، افراد در انتخاب نام برای فرزند خود آزاد هستند. با وجود این، در موارد متعددی افراد به علت راضی نبودن از نامی که توسط والدین‌شان برای آنان انتخاب شده است، نسبت به تغییر نام خود تمایل دارند.
تغییر نام و نام خانوادگی
تغییر نام مشکلاتی در روابط حقوقی اشخاص پدید می‌آورد و چه بسا به حقوق دیگران لطمه می‌زند، از این رو تغییر نام در حقوق جدید محدود شده و یک امر استثنائی به شمار می‌آید. البته تغییر نام کوچک در حقوق ما ممکن است.
اما آیا می‌توان به هر فردی اجازه داد بدون قید و شرط نام کوچک خود را تغییر دهند؟
خیر، زیرا اولاً نام کوچک در شناسنامه و دفاتر سجلی که از اسناد رسمی است قید می‌شود و اهمیت و اعتبار سند رسمی اقتضا می‌کند که تغییر مندرجات آن آسان نباشد.
ثانیاً همان طور که تغییر نام خانوادگی اشکالاتی در روابط حقوقی افراد پدید می‌آورد، تغییر نام کوچک نیز البته به مقیاس محدودتر مشکلاتی ایجاد می‌کند. مثلا ممکن است بدهکار یا مجرم با تغییر نام کوچک خود کوشش کند هویت اصلی خویش را مخفی نگاه دارد تا بستانکاران یا مجریان قانون نتوانند به او دسترسی پیدا کنند؛ بنابراین تغییر نام کوچک هم مانند تغییر نام خانوادگی نباید آزاد باشد.
چه کسانی مجازند اسم خود را تغییر دهند؟
بر اساس ماده‌ی ۲۰ قانون ثبت احوال و تبصره‌های آن انتخاب نام‌های زیر ممنوع، و دارندگان آن‌ها می‌توانند با رعایت مقرّرات مربوطه، نسبت به تغییر آن اقدام نمایند.
۱- نام‌هایی که موجب هتک حیثیّت مقدّسات اسلامی می‌گردد. مانند عبدالات، عبدالعزی (لات و عزی نام دو بت در مکه دوران قبل از اسلام است.)
۲- اسامی مرکّبی که عرفاً یک نام محسوب نمی‌شوند. (اسامی مرکب ناموزون مانند سعید رضا، شهره فاطمه، حسین معروف به کامبیز و …)
۳- عناوین اعمّ از عناوین لشگری و یا کشوری و یا ترکیبی از اسم و عنوان مانند سروان، سرتیپ، دکتر، شهردار، سروان محمد یا شهردار علی
۴- القاب اعم از ساده و مرکّب مانند ملک الدوله، خان یا شوکت الملک، حاجیه سلطان، سلطان علی
۵- اسامی زننده و مستهجن (آن دسته از نام‌هایی است که بر حسب زمان، مکان یا مورد به دلایل و جهات زیر برای دارنده‌ی آن زننده و مستهجن باشد، و مراتب باید به تأیید شورای عالی ثبت احوال برسد.)
الف) نام‌هایی که معرّف صفات مذموم و مغایر با ارزش‌های والای انسانی است. مانند گرگ، قوچی و …
ب) نام‌هایی که با عرف و فرهنگ غالب و مقدّسات مذهبی مردم مغایر باشد. مانند لات، خونریز، چنگیز و …
ج) نام‌هایی که موجبات اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه گردد. مانند وانوشکا، ژاکاردو، شاهدوست و …
د) نام‌هایی که موجب تحقیر اشخاص بوده و یا معنای لغوی آن در جامعه قابل پذیرش نباشد. مانند صد تومانی، گت آقا، کنیز، گدا و …
۶- اسامی نامتناسب با جنس مانند انتخاب نام اشرف و اکرم برای افراد ذکور
۷- حذف کلمات زاید و غیر ضروری در نام اشخاص مانند قلی، غلام، گرگ، قوچ و …
۸- تصحیح اشتباهات املایی در نام اشخاص که به دلیل عدم آشنایی مامور با لهجه‌ها و الفاظ و معانی محلّی و یا ناشی از تلفّظ اظهار کننده پیش آمده است. مانند منیجه به منیژه
۹- هم نام بودن فرزند با پدر و یا مادر در یک خانواده
۱۰- هم نام بودن برادران و یا خواهران در یک خانواده
۱۱- تغییر نام‌ها از صورت عربی به شکل فارسی. مانند رحمن به رحمان، اسمعیل به اسماعیل، اسحق به اسحاق و…
۱۲- تغییر نام کسانی که با تأیید مراجع ذی صلاح به دین مبین اسلام مشرّف می‌شوند.
۱۳- تغییر نام کسانی که نام آن‌ها اسامی ایّام هفته باشد.
۱۴- تغییر نام کسانی که تغییر جنسیّت داده و دادگاه صالحه، حکم به تغییر نوع جنس در اسناد سجلّی و شناسنامه‌ی آنان صادر نموده است.
هر یک از اشخاص مربوط، با رعایت موارد نام‌های قابل تغییر می‌توانند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به درخواست تغییر نام اقدام نمایند.
شرایط تغییر اسامی مذهبی
تغییر نام مذهبی به یک نام مذهبی دیگر امکان پذیر است البته منوط بر این که فراوانی نام منتخب ثانویه بیشتر از نام اولیه باشد.
یعنی باید مشخص شود فراوانی کدام اسم غالب است و در صورتی که فراوانی اسم منتخب ثانویه بیشتر از اسم اولی باشد امکان تغییر نام وجود خواهد داشت.
چه کسانی که می‌توانند برای تغییر نام اقدام کنند؟
۱- افراد ۱۸ سال به بالا
۲- افراد کمتر از ۱۸ سال که دارای حکم رشد باشند.
۳- پدر یا جد پدری با ارائه شناسنامه خود جهت فرزندان کمتر از ۱۸ سال
۴- سرپرست قانونی (قیم، امین وصی) برای افراد صغیر و محجور، با ارائه مدارک مستند که سمت او احراز شده باشد.
مرجع صالح جهت تغییر نام
تا قبل از صدور رای جدید دیوان عدالت اداری مرجع صالح برای تغییر نام دادگاه بود و افراد برای تغییر نام خود باید دادخواستی به طرفیت اداره ثبت احوال تنظیم می‌نمودند تا پس از صدور حکم توسط دادگاه اداره ثبت احوال نسبت به تغییر نام اقدام نماید، اما با صدور این رای جدید تغییر نام در صلاحیت شورای عالی ثبت احوال قرار گرفت و مسیر تغییر نام کوچک هموارتر شد.
تغییر نام خانوادگی
متقاضیان تغییر نام خانوادگی به استناد مواد ۴۰ تا ۴۲ قانون ثبت احوال و درصورت احراز شرایط مندرج در این دستورالعمل و پس از موافقت مراجع ذی صلاح ثبت احوال می‌توانند نام خانوادگی خود را تغییر دهند.
۱- دارنده حق تقدم نام خانوادگی کسی است که برای اولین بار در قلمرو هر اداره ثبت احوال مستقل، نام خانوادگی به نام او ثبت شده باشد. (ملاک تشخیص تاریخ صدور سند سجلی یا شناسنامه خواهد بود.)
۲- هرکس می‌تواند پس از رسیدن به سن قانونی (۱۸ سال) با رعایت مفاد این دستور العمل، نام خانوادگی خود را از طریق انتخاب واژه‌ای بلامعارض (فرد دیگری دارای حق تقدم آن واژه نباشد) یا با اجازه از دارنده حق تقدم برای یک بار تغییر دهد.
۳- درصورتی که نام خانوادگی پدر تغییر یابد، تغییر نام خانوادگی فرزندان کمتر از هجده سال با درخواست کتبی پدر امکان پذیر خواهد بود. فرزندان بالای هجده سال می‌توانند با اخذ اجازه نامه از پدر، از نام خانوادگی جدید وی استفاده کنند.
۴- استفاده از نام خانوادگی زوج برای زوجه در زمان زوجیت با ارائه اجازه نامه از زوج بدون رعایت حق تقدم بلامانع است. درصورت انصراف زوجه و درخواست وی، به نام خانوادگی قبلی برگشت داده می‌شود.
۵- انتخاب واژه‌هایی که در محل صدور سند (شناسنامه) متقاضی دارای معارض باشد، برای نام خانوادگی ممنوع است.
موارد تغییر نام خانوادگی
اشخاص واجد شرایط می‌توانند در موارد زیر تغییر نام خانوادگی خود را درخواست نمایند:
۱- نام خانوادگی از واژه‌های نامناسب باشد، مانند: بیچاره، گدا و امثال آن.
۲- نام خانوادگی بیش از دو کلمه باشد، مانند خنجری برار عزیزی، فلاح ناگزیرلنگرودی، و نظایر آن.
۳- نام خانوادگی از واژه‌های خارجی بوده یا با آن ترکیب شده باشد مانند علی اف، یوهانسون، چارلتون، جلیلسون و …
۴- نام خانوادگی از کلمات مذموم و یا مغایر با ارزش‌های فرهنگ اسلامی باشد، مانند بی دین، شیطان پرست و نظایر آن.
۵- نام خانوادگی از واژه‌های منسوب به مناصب یا القاب و عناوین باشد، مانند سرهنگ، خان، مهندس و نظایر آن.
۶- نام خانوادگی از اسامی محل یا منسوب به محل و نامناسب باشد.
۷- هرگاه محکومیت جزائی موثر برای یکی از افراد خانواده پیش بیاید و داشتن آن نام خانوادگی موجب ننگ و سرافکندگی باشد.
۸- هرگاه تغییر نام خانوادگی به منظور وحدت با نام خانوادگی پدر، جد پدر، فرزند، برادر، خواهر و عمو باشد.
۹- تغییر نام خانوادگی به منظور وحدت با نام خانوادگی مردی که مادر پس از فوت پدر طفل طبق مقررات ایران رسما با وی ازدواج نموده است با رعایت سایر مقررات مربوطه بلااشکال است.
۱۰- موارد حذف پیشوند یا پسوند نام خانوادگی
اشخاص واجد شرایط می‌توانند در موارد زیر حذف پیشوند یا پسوند نام خانوادگی خود را درخواست نمایند:
۱- نام خانوادگی ترکیبی از یک واژه و نام محل یا منسوب به محل باشد، مانند افتخاری تهرانی، تبریزی رادمنش و نظیر آن
۲- نام خانوادگی ترکیبی از یک واژه و نام ایل یا طایفه باشد مانند حسینی بختیاری، زاروندی احمدی و امثال آن
۳- نام خانوادگی ترکیبی از یک واژه و نام یکی از حرف یا مشاغل باشد مانند بنکدارقاسمی، مجیدی سقطچی و …
۴- هرگاه پیشوند یا پسوند نام خانوادگی، حرف، عدد یا کلمه زاید باشد، مانند م. قاسمی، شکوهی هفت، مرحومه حسینی و …
هر یک از اشخاص زیر که دارای نام خانوادگی قابل تغییر باشند می‌توانند با مراجعه به اداره ثبت احوال محل اقامت نسبت به درخواست تغییر نام خانوادگی اقدام نمایند.
۱- اشخاص ۱۸ سال به بالا
۲- اشخاص کمتر از ۱۸ سال که دارای حکم رشد باشند.
۳- پدر یا جد پدری با ارائه شناسنامه خود جهت فرزندان کمتر از ۱۸ سال در صورتی که نام خانوادگی پدر تغییر کرده باشد.
۴- قیم یا وصی برای اطفال تحت سرپرستی خود با ارائه مدارک مستند که سمت او احراز شده باشد.
مدارک مورد نیاز جهت تغییر نام خانوادگی
۱- تنظیم و تسلیم درخواست تغییر نام خانوادگی
۲- ارائه اصل شناسنامه و دو برگ تصویر از کلیه صفحات
۳- ارائه اجازه نامه تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی از پدر یا جد پدری برای فرزندان کبیر که بخواهند از نام خانوادگی هر یک از آن‌ها استفاده نمایند.
۴- ارائه اجازه نامه تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی از دارنده حق تقدم نام خانوادگی مورد درخواست.
البته تنظیم اجازه نامه‌های مذکور در ادارات ثبت احوال نیز میسّر است.
بانوانی که می‌خواهند از نام خانوادگی همسر خود استفاده نمایند مدارک ذیل را می‌بایست ارائه نمایند:
۱- تنظیم و تسلیم درخواست تغییر نام خانوادگی
۲- اصل و تصویر شناسنامه متقاضی
۳- اجازه نامه شوهر
۴- اصل و تصویر کلیه صفحات شناسنامه شوهر و قباله نکاحیه
نحوه مراجعه و مراجع صالح برای تغییر نام خانوادگی
برای تغییر نام خانوادگی کلیه ادارات ثبت احوال سراسر کشور آمادگی دریافت مدارک یاد شده را در ساعات و ایام اداری دارند. تنظیم و تسلیم درخواست تغییر نام خانوادگی در غیر از محل صدور شناسنامه بلامانع است که در این گونه موارد پس از پذیرش درخواست و ارسال آن به اداره ذیربط (محل صدور شناسنامه) اقدام لازم معمول و نتیجه جهت اطلاع متقاضی به اداره ارسال کننده اعلام خواهد شد.
نظر به اینکه درخواست تغییر نام خانوادگی می‌بایست به تصویب سازمان ثبت احوال برسد لذا تغییر نام خانوادگی موکول به تصویب سازمان خواهد بود.
پس از موافقت با تغییر نام خانوادگی به شرح ذیل اقدام خواهد شد:
۱- ابلاغ موافقت با تغییر نام خانوادگی به متقاضی توسط اداره ثبت احوال محل مراجعه
۲- درخواست کتبی اجرای تغییر نام خانوادگی در اسناد سجلی توسط متقاضی و اقدام به تعویض شناسنامه
۳-پرداخت هزینه متعلقه طبق تعرفه جاری.
اما اگر انجام تقاضای شخص، از حدود اختیارات اداره ثبت احوال خارج باشد، شخص می‌تواند با مراجعه به دادگاه شهرستان محل صدور شناسنامه، از دادگاه تقاضا کند تا نسبت به تغییر مشخصات یا اصلاح شناسنامه اش حکم صادر کند.
بدیهی است دادگاه در صورتی که دلیل شخص را منطقی تشخیص دهد، حکم به تغییر و اصلاح شناسنامه خواهد داد. بعد از اینکه دادگاه حکم اصلاح شناسنامه را صادر کرد، اداره ثبت احوال نسبت به اصلاح مشخصات شناسنامه‌ای شخص اقدام و شناسنامه‌ی جدید برای او صادر می‌کند.
به شناسنامه‌های جدید که صادر می‌شوند، اصطلاحا “المثنی” گفته می‌شود، زیرا این گونه شناسنامه‌ها مدرک اولیه نمی‌باشند و به صورت ثانویه صادر شده اند.