مقصران سقوط ای تی آر چه کسانی بودند؟

حادثه 24 - 20‌ماه پس از فاجعه سقوط هواپیمای ‌ای‌تی‌آر (ATR) شرکت آسمان در ارتفاعات دنا که منجر به جان باختن 66سرنشین آن شد گزارش تیم کارشناسی 3نفره از کوتاهی و قصور شرکت آسمان، سازمان هواپیمایی کشوری و شرکت فرودگاه‌های کشور حکایت دارد. این گزارش در شرایطی به خانواده جانباختگان ابلاغ شد که پیش از این مسئولان سازمان هواپیمایی کشوری سقوط حادثه را به گردن خلبان جانباخته انداخته بودند.

قریب به 20‌ماه از روزی که هواپیمای ‌ای‌تی‌آر شرکت هواپیمایی آسمان با 60مسافر و 6خدمه در ارتفاعات دنا از صفحه رادار محو شد می‌گذرد. آن روز یکی از تلخ‌ترین روزهای خانواده سرنشینان این هواپیما بود. هواپیما ساعت 8صبح فرودگاه مهرآباد را به قصد فرودگاه یاسوج ترک کرده بود اما تا ساعت‌ها بعد هنوز هیچ‌کس از هواپیما و سرنوشت سرنشینانش اطلاعی نداشت. شواهد نشان می‌داد هواپیما پس از 55دقیقه از صفحه رادار محو شده و احتمالا در منطقه کوهستانی پادنا سقوط کرده است اما اعلام این خبر به تعویق افتاد تا شاید کورسوهای امید درخصوص فرود اضطراری هواپیما در محلی دورافتاده قوت بگیرد اما سرانجام 2روز جست‌وجو در ارتفاعات نشان داد هواپیما در ارتفاعات دنا سقوط کرده و همه سرنشینان آن جان خود را از دست داده‌اند.

گزارش‌های ضد‌و نقیض از سقوط

این حادثه هولناک تا چند روز افکار عمومی و رسانه‌ها را با خود همراه کرده بود و اقشار مختلف مردم با خانواده جانباختگان ابراز همدردی می‌کردند. این در حالی بود که دسترسی به محل سقوط هواپیما به آسانی میسر نبود و گروه‌های مختلفی از جمله هلال احمر، ارتش و سپاه هفته‌ها تلاش کردند تا اینکه سرانجام توانستند پیکرهای قربانیان و جعبه سیاه هواپیما را کشف و به پایین منتقل کنند. با وجود این، مهم‌ترین سؤال درباره علت سقوط هواپیما بود. سؤالی که دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی کشوری 23روز بعد به آن پاسخ گفت و خلبان هواپیما را مقصر حادثه اعلام کرد. در بخشی از این گزارش آمده بود:« هواپیما تا آخرین لحظه در اختیار خلبانان بوده و مکانیسم‌های مختلف آن مطابق اقدامات و هدایت گروه پروازی عمل می‌کرد. سیستم‌های هواپیما نیز اطلاعات صحیح را در اختیار خلبان قرار می‌داده‌اند، لذا نقص فنی هواپیما تاکنون منتفی است. همچنین موتورهای هواپیما نیز مطابق با خواست خلبان عمل کرده‌اند. خلبانان تا ثانیه‌های قبل از برخورد به‌دلیل پوشش ابر متوجه وجود کوه در روبه‌رو نشده‌اند و در لحظه آخر با مشاهده کوه، سعی در انجام مانور شدید گردش به چپ جهت پرهیز از برخورد داشتند که بی‌نتیجه بوده است.»

همچنین مدتی بعد حسین رضایی‌فر، مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری نیز به پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی گفت:«گزارش دفتر بررسی سوانح هوایی کشور فرانسه، نظر کمیته بررسی سانحه تهران- یاسوج مبنی بر اینکه خطای خلبان علت اصلی این سانحه بوده را تأیید می‌کند.»

این گزارش و اظهارنظر در حالی بود که بهرام پارسایی، سخنگوی کمیسیون اصل90 مجلس به خانه ملت گفته بود: «کارشناسان این کمیسیون، یخ زدگی را علت اصلی سقوط هواپیمای ای‌تی‌آر می‌دانند. شرکت ای‌تی‌آر پیش از این، از شرکت‌های خریدار ازجمله آسمان درخواست کرده بود تا نقص موجود را با نصب سیستم‌های یخ‌زدا برطرف کنند اما این مهم انجام نشده بود».

هر روز اطلاعات تازه‌تری از علت وقوع این حادثه منتشر می‌شد که گاه ضد‌و نقیض بود و همین گزارش‌ها داغ خانواده قربانیان را تازه‌تر می‌کرد و نمک بر زخم‌شان می‌پاشید. در چنین شرایطی بود که پرونده وارد مراحل قضایی شد.

در دادسرای اصفهان

با وجود اینکه این حادثه در استان کهگیلویه و بویراحمد اتفاق افتاده و سازمان هواپیمایی و دفتر شرکت آسمان در تهران مستقر هستند اما به دلایلی نامعلوم رسیدگی به پرونده به شعبه هشتم بازپرسی دادسرای اصفهان سپرده شد. موضوعی که خانواده جانباختگان از آن گله دارند. یکی از آنها که در این حادثه برادرش را از دست داده به همشهری می‌گوید:« بعد از گذشت ماه‌ها از حادثه وقتی ما را به دادسرا دعوت کردند برخورد بدی با ما شد. برخلاف رویه که معمولا برای بررسی فنی حادثه کمیته 3یا 5نفره تشکیل می‌شود، یک کارشناس برای این حادثه اختصاص داده شده بود که گزارشی در 13صفحه تنظیم کرده بود که بازپرس حاضر نبود همین گزارش را هم در اختیارمان قرار دهد تا بفهمیم که عزیزان‌مان به چه دلیلی جان‌شان را از دست داده‌اند. بازپرس در برابر اصرارها و گلایه‌هایمان ما را به بازداشت تهدید می‌کرد تا اینکه سرانجام برای چند متهم قرار صادر شد اما وقتی ما به این قرار اعتراض کردیم پرونده به شعبه 11دیوان عالی کشور رفت و قضات دیوان قرار عدم‌صلاحیت صادر کردند و در نهایت پرونده به دادسرای کارکنان دولت فرستاده شد.»

رسیدگی به پرونده در دادسرای کارکنان دولت هم اعتراض خانواده قربانیان را برانگیخت؛ چرا که آنها معتقد بودند در این حادثه قتل اتفاق افتاده و مثل پرونده سقوط هواپیمای طبس، این پرونده هم باید در دادسرای امور جنایی رسیدگی شود. اعتراضی که راه به جایی نبرد و تحقیقات در دادسرای کارکنان دولت از سر گرفته شد.

مقصران حادثه به روایت تیم کارشناسی

هفته‌ها از ارجاع پرونده به شعبه 13بازپرسی دادسرای کارکنان دولت می‌گذشت و بازپرس مشغول بررسی و مطالعه پرونده بود. پیچیدگی‌های فنی از یک سو و حساسیت‌های به‌وجود آمده از سوی دیگر سبب شده بود رسیدگی به این پرونده با دقت و احتیاط بیشتری انجام شود. بازپرس جدید پرونده تیمی متشکل از 3کارشناس خبره را برای بررسی فنی آنچه در این حادثه رخ داده بود تعیین کرد و تحقیقات در این‌باره آغاز شد. هفته‌ها بررسی و تحقیق کارشناسان حاکی از آن بود که برخلاف گزارش اولیه، خلبان کمترین میزان کوتاهی را در این حادثه دارد و بیشترین سهم را در این حادثه شرکت آسمان، سازمان هواپیمایی کشوری و شرکت فرودگاه‌ها دارند. در این گزارش 3دلیل برای سقوط هواپیما عنوان شده است که شامل: عدم‌انجام امریه صلاحیت پروازی با سهمی 70درصدی، صلاحیت و عملکرد گروه پروازی با سهمی 15درصدی و مشکلات فرودگاهی با سهمی 15درصدی را شامل می‌شد. در این گزارش همچنین در عدم‌انجام امریه صلاحیت پروازی، 40درصد شرکت آسمان و 30درصد سازمان هواپیمایی کشوری و درخصوص صلاحیت و عملکرد گروه پروازی 5درصد شرکت آسمان، 5درصد گروه پروازی و 5درصد سازمان هواپیمایی کشوری مقصر دانسته شده‌اند و درخصوص مشکلات فرودگاهی نیز 5درصد سازمان هواپیمایی و 10درصد شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی مقصر تشخیص داده شده‌اند.

گزارش اولیه بی‌طرفانه نبود

در گزارش تیم 3نفره همچنین به نکته‌ای درخصوص گزارش اولیه سازمان هواپیمایی و ظن نقض بی‌طرفی از سوی این سازمان اشاره شده است. در این بخش از گزارش آمده است:« با عنایت به ظن نقض بی‌طرفی از سوی سازمان هواپیمایی کشوری، به‌ویژه دفتر بررسی سوانح این سازمان در نحوه تنظیم و گزارش‌های بررسی سانحه هواپیمای یاسوج از یک سو و با توجه به احراز وجود خطاها و ایرادات شکلی و محتوایی متعدد، تحریف واقعیات و کتمان حقایق در گزارش‌های منتشر شده از سوی دیگر، شایسته است تا زمان ارائه گزارش نهایی از صدور گزارش نهایی بررسی سانحه توسط سازمان هواپیمایی کشور ممانعت شود. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد در این حادثه زنجیره گسترده‌ای از تخلفات اداری و غیراداری و عموما به شکل عامرانه شکل گرفته است.»

گزارش فنی تیم کارشناسی از یک سو و ماه‌ها بررسی قضایی از سوی دیگر سبب شد که بازپرس پرونده چند روز قبل سرانجام با صدور قرار نهایی به تحقیقات پایان دهد.

در انتظار اجرای عدالت

خانواده قربانیان ‌ای تی آر که 20‌ماه را برای روشن شدن حقایق سقوط هواپیما صبر کرده‌اند حالا بیش از پیش منتظر اجرای عدالت و روشن شدن مقصران این فاجعه هستند. یکی از آنها که در این حادثه دخترش را از دست داده  می‌گوید: « در این مدت بارها گفته شد که دیه قربانیان به خانواده‌هایشان پرداخت شده است. این حرف نمکی است که هر بار روی زخم‌های عمیق ما پاشیده می‌شود. هیچ کدام از ما به‌دنبال دریافت دیه نیستیم و خانواده‌های زیادی هستند که حاضر به دریافت دیه نشده‌اند. حرف ما این است که باید مقصران حادثه مشخص شوند. آنها همان ابتدا تقصیر را به گردن خلبان مرحوم که حالا قادر به دفاع از خود نیست انداخته‌اند.» یکی دیگر از بازماندگان این حادثه که برادرش در سقوط ‌ای تی‌آر جان باخته نیز می‌گوید: «این هواپیما مخصوص پرواز به مکان‌های کم‌ارتفاع بود، نه دنا. از طرفی بعد از دو حادثه سقوط هواپیما در آمریکا و تایوان که به‌دلیل یخ‌زدگی اتفاق افتاد شرکت سازنده سیستمی را برای همه بهره‌برداران فرستاد که روی هواپیماها نصب کنند.اما شرکت آسمان این سیستم را نصب نکرد و چون بدون این سیستم هواپیما مدام پیام خطا می‌داد آنها با دستکاری در سیستم این پیام را هم حذف کردند. این کوتاهی در شرکت آسمان شد و مسئولان سازمان هواپیمایی هم که باید نظارت عالی داشته باشند در وظیفه‌شان کوتاهی کردند. بهانه آنها هم تحریم‌ها بود اما نباید هواپیمایی با این شرایط پرواز می‌کرد. آنها جان عزیزان‌مان را به بازی گرفتند و حالا هم باید پاسخگو باشند.»