حادثه 24 - با اینکه در شریعت اسلام، طلاق به‌عنوان یکی از حرام‌ترین احکام حلال شناخته شده و همواره توصیه بر پرهیز از آن شده است، اما گاهی شرایط زندگی مشترک به حدی دشوار و غیرقابل‌تحمل می‌شود که تنها راه‌حل برای بهبود وضعیت، جدایی زوجین است.
در نظام حقوقی، حقوق مردان و زنان در زمینه طلاق تفاوت‌های مشهودی دارد. ازآنجاکه مردان می‌توانند بدون ارائه دلیل، همسر خود را طلاق دهند، درحالی‌که زنان تنها در شرایط خاصی که در قانون مشخص شده، می‌توانند درخواست طلاق کنند؛ بنابراین، این سؤال پیش می‌آید که شرایط قانونی طلاق از طرف زن چیست؟
باتوجه‌به اهمیت این موضوع و نیاز به بررسی دقیق مواد قانونی مربوطه، در این مقاله به تحلیل مفهوم طلاق از سوی زن و تغییرات جدید در این زمینه پرداخته، همچنین به بررسی شرایط، مراحل و مدت‌زمان لازم برای درخواست طلاق از سوی زن خواهیم پرداخت. در پایان، نیز به حقوق زنان در فرایند طلاق اشاره خواهد شد.
بر اساس قانون مدنی پیشین، مرد می‌توانست هر زمان که بخواهد و بدون ارائه هیچ دلیلی، همسر خود را طلاق دهد. اما بر اساس ماده 1133 اصلاحی قانون مدنی، «مرد می‌تواند با رعایت شرایط مشخص شده در این قانون و با مراجعه به دادگاه، درخواست طلاق همسر خود را مطرح کند.» به این ترتیب، درخواست طلاق از سوی مرد نیازمند طی مراحل خاصی است، از جمله ارجاع به داوری، دریافت گواهی عدم امکان سازش و انجام تشریفات مالی مربوط به حقوق زوجه.
بااین‌حال، در برخی شرایط، ادامه زندگی مشترک برای زن غیرممکن می‌شود و مخالفت شوهر با طلاق می‌تواند آسیب‌های جدی به زن و روابط زناشویی وارد کند؛ بنابراین، قانون‌گذار در اصلاحات بعدی امکان درخواست طلاق از سوی زن را در موارد خاصی پذیرفته است.
در این راستا، تبصره ماده 1133 قانون مدنی به این موضوع اشاره دارد که «زن نیز می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در مواد (1119)، (1129) و (1130) این قانون، از دادگاه درخواست طلاق کند.» همچنین، یکی دیگر از موارد طلاق از طرف زن در ماده 1029 قانون مدنی پیش‌بینی شده است. به این ترتیب، موارد طلاق از سوی زن در قانون مدنی به چهار دسته تقسیم می‌شود که در بخش‌های بعدی به تفصیل بررسی خواهند شد.
در حقوق ایران، مواردی که زن می‌تواند به‌عنوان دلیل برای درخواست طلاق مطرح کند، شامل موارد زیر است:
۱. شروط ضمن عقد نکاح
بر اساس بند ب شروط ضمن عقد نکاح، اگر هر یک از دوازده شرط مشخص شده در سند ازدواج محقق شود، زن می‌تواند به طور مستقل برای درخواست طلاق اقدام کند.
۲. عسروحرج
طبق ماده 1130 قانون مدنی، اگر زن در وضعیت عسروحرج قرار گیرد، می‌تواند درخواست طلاق بدهد. عسروحرج به شرایطی اشاره دارد که ادامه زندگی مشترک را غیرقابل‌تحمل می‌کند.
۳. عدم تأمین نیازهای مالی
اگر شوهر به طور مداوم نتواند نیازهای مالی زن و خانواده را تأمین کند، این موضوع می‌تواند دلیلی برای درخواست طلاق باشد.
۴. خشونت فیزیکی یا روانی
وجود هرگونه خشونت، اعم از فیزیکی یا روانی، می‌تواند به‌عنوان دلیل موجهی برای درخواست طلاق از طرف زن مطرح شود.
۵. غیبت طولانی
در صورت غیبت شوهر به مدت طولانی (معمولاً بیشتر از 6 ماه) و عدم ارتباط با او، زن می‌تواند درخواست طلاق کند.
۶. اعتبار نداشتن زندگی مشترک
درصورتی‌که اختلافات و عدم سازگاری به حدی برسد که ادامه زندگی مشترک غیرممکن باشد، زن می‌تواند درخواست طلاق کند.
۷. سوءاستفاده مالی
اگر شوهر به طور غیرمنصفانه از دارایی‌های مشترک سوءاستفاده کند، زن می‌تواند درخواست طلاق نماید.
۸. بیماری‌های حاد
وجود بیماری‌های حاد یا مزمن در شوهر که ادامه زندگی مشترک را تحت‌تأثیر قرار دهد، می‌تواند دلیل دیگری برای درخواست طلاق باشد.
هر یک از این موارد نیاز به مدارک و مستندات کافی دارد تا در دادگاه مورد پذیرش قرار گیرد. مشاوره حقوقی طلاق با وکیل متخصص در این زمینه می‌تواند به فرایند درخواست کمک کند.
دعاوی طلاق از سوی زن شامل مراحل تشریفاتی هستند که باید طبق قانون آیین دادرسی مدنی انجام شوند. عدم رعایت هر یک از این مراحل می‌تواند مانع از رسیدگی به دادخواست شود. مراحل طلاق از طرف زن به شرح زیر است:
1. ثبت نام در سامانه تصمیم: نخستین گام برای آغاز فرایند طلاق، ثبت نام در سامانه تصمیم است.
2. شرکت در جلسات مشاوره: پس از دریافت نوبت از سامانه تصمیم یا سامانه مسیر، طرفین باید در جلسات مشاوره شرکت کنند.
3. تنظیم دادخواست: درخواست طلاق از سوی زن با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده آغاز می‌شود. زن می‌تواند با داشتن شرایط لازم، این دادخواست را به دادگاه ارائه کند. پس از بررسی دادخواست، دادگاه دعوا را به جریان می‌اندازد.
4. جلسه دادرسی: پس از پذیرش دادخواست طلاق زن توسط دادگاه، جلسه دادرسی برگزار می‌شود. در این جلسه به دلایل مطرح‌شده توسط زن رسیدگی خواهد شد و در صورت تأیید دلایل، حکم طلاق صادر می‌شود.
5. مرحله تجدیدنظر: بعد از صدور حکم در دادگاه بدوی، طرفین می‌توانند درخواست تجدیدنظر نسبت به رأی دادگاه داشته باشند.
6. فرجام‌خواهی: پس از صدور رأی دادگاه تجدیدنظر، طرفین امکان درخواست فرجام‌خواهی در دیوان عالی کشور را دارند.
7. اجرای صیغه طلاق: پس از صدور حکم قطعی طلاق، طرفین به مدت شش ماه فرصت دارند تا به یکی از دفاتر طلاق و ازدواج مراجعه کرده و صیغه طلاق را جاری کنند.
برای طلاق از طرف زن، لازم است او فرم‌های خاصی را تکمیل کرده و به دادگاه یا دفاتر خدمات قضایی ارائه دهد.
پس از ثبت‌نام در سامانه تصمیم و شرکت در جلسات مشاوره، فرایند طلاق با ارائه دادخواست طلاق توسط زن یا وکیل طلاق وی آغاز می‌شود. سپس این دادخواست در دادگاه خانواده مورد بررسی قرار می‌گیرد. درصورتی‌که یکی از طرفین به رأی دادگاه بدوی اعتراض کند، پرونده به مرحله تجدیدنظر ارجاع می‌شود و در صورت اعتراض به رأی دادگاه تجدیدنظر، پرونده به دیوان عالی کشور خواهد رفت.
بنابراین، مدت‌زمان طی‌شدن فرایند طلاق از سوی زن معمولاً طولانی است و با فرض وجود اعتراض به رأی، حداقل یک سال به طول می‌انجامد. درصورتی‌که هیچ‌یک از طرفین به آرای دادگاه در مراحل بدوی یا تجدیدنظر اعتراضی نداشته باشند، این مدت‌زمان می‌تواند کوتاه‌تر باشد.
شرایط مربوط به مهریه در مواردی که درخواست طلاق از سوی زن ارائه شود، در قوانین مشخص شده است. مهریه حقی است که قانون برای زن در نظر گرفته و با جاری شدن عقد، به مالکیت او درمی‌آید و او می‌تواند در هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند.
اگر حق طلاق به زن داده شده باشد، دریافت مهریه به حدود اختیارات ذکر شده در وکالت‌نامه بستگی دارد. درصورتی‌که درخواست طلاق و مسائل مربوط به مهریه از سوی زن مطرح شود، او می‌تواند با اثبات عسروحرج، حکم طلاق را دریافت کند. دادگاه در خصوص مقدار مهریه و امکان بذل آن بر اساس قوانین جدید تصمیم‌گیری می‌کند. هرچند زن می‌تواند پیشنهادها خود را مطرح کند، اما تصمیم نهایی با دادگاه خواهد بود.
اگر زن از شروط دوازده‌گانه مندرج در دفتر نکاح برای درخواست طلاق استفاده کند، او می‌تواند در مورد قبول بذل مهریه و میزان آن نظر دهد و در این حالت به‌راحتی می‌تواند به مهریه خود دست یابد و حتی مبلغ بیشتری تعیین کند.