آتش‌سوزی در جنگل‌های ارسباران پس از چهار روز در حالی شب گذشته پایان یافت که هم‌افزایی و از جان‌گذشتگی، به رغم کمبودها و ناهماهنگی‌های موجود، جان مایه تلاش برای گذر از این حادثه زیست محیطی بود.
آتش بر جان جنگل های ارسباران از چهار روز قبل افتاد، اما تلاش مدیریت محلی برای اطفای حریق در یک نقطه و سربرآوردن آتش در نقطه ای دیگر، مدیریت بحران آذربایجان شرقی را ناگزیر از رسانه ای کردن موضوع از روز پنجشنبه کرد، زیرا آتش دیگر بعد وسیع تری یافته بود و شواهد نشان می داد که جمع و جور کردن آن با تکیه بر امکانات محلی میسر نیست، به ویژه اینکه منطقه کوهستانی، صعب العبور و بادخیز بود و تلاش برای خاموشی کامل آتش با توسل به شیوه ها و تجهیزات سنتی پاسخگو نبود.
آتش سوزی در جنگل های ارسباران هر چند موضوع تازه ای نبود و به گفته حمید قاسمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، از ابتدای سال جاری تاکنون ۲۵ مورد حریق بر جان سبز این جنگل ها افتاده بود، اما داستان این بار متفاوت تر از ۲۴ دفعه قبل بود و زبانه شعله های حریق بر شیب های تند دره ها و یال های کوهستان های ارسباران از عمق اتفاق و ضرورت اتخاذ تدبیری در سطح ملی حکایت می کرد.
با این رویکرد بود که مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی به عنوان مرکز ثقل و هماهنگی سازمان های عضو ستاد بحران استان از قبیل آتش نشانی، هلال احمر، نیروهای نظامی و انتظامی، با درک شدت آتش سوزی، از سازمان های مرکزی مسوول در این حوزه از قبیل سازمان مدیریت بحران، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان مراتع و جنگل ها درخواست کمک و اعلام کرد که چیره شدن بر آتش تنها با اعزام بالگردهای رزمی جهت پشتیبانی هوایی و نیز بالگردهای آب پاش برای اطفای عمقی آتش میسر است.
هر چند از همان ابتدای وقوع آتش سوزی در جنگل های ارسباران در محدوده سه روستای «خانقاه»، «مرداناقوم» و «کلوانق» شهرستان خداآفرین، مدیریت بحران محلی و در وهله بعد، مدیریت بحران استان با سرعت وارد عمل شده و برای اطفای حریق کوشیدند، اما خبر اعلام مهار آتش در هر بار، با بازگشت آتش به عنوان نتیجه مرتفع و بادخیز بودن منطقه خنثی شد.
نخستین بار ساعت ۱۰ صبح روز پنجشنبه بود که محمدرضا هنربر، مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی، اعلام کرد که خوشبختانه حریق در هر سه کانون آن در روستاهای فوق الذکر مهار شده و نیروهای انسانی حاضر در محل مشغول لکه گیری هستند؛ اما هنربر ساعت ۱۶ همان روز از شعله ور شدن دوباره آتش زیر خاکستر خبر داد و آتش این بار با قدرت بیشتر خود را به سمت بلندی های سبز ارسباران بالا کشید.
تشدید آتش سوزی در ارسباران و بازنمایی گسترده رسانه ای آن توسط رسانه های محلی و شبکه های اجتماعی آذربایجان شرقی، مسوولان محلی اعم از استاندار و امام جمعه تبریز را نیز به پیگیری بیشتر از سازمان های مرکزی ناگزیر کرد، به گونه ای که محمدرضا پورمحمدی و حجت الاسلام محمدعلی آل هاشم با ستاد کل نیروهای مسلح و وزرای دفاع مکاتبه و مکالمه تلفنی کرده و خواستار اقدام عاجل در اعزام بالگردهای پشتیبانی و آب پاش به منطقه برای تسریع در اطفای حریق کردند.
هر چند پیش از آن مدیریت بحران آذربایجان شرقی به فرماندهی استاندار از تمام امکانات نرم افزاری(نیروی انسانی) و سخت افزاری (اعزام و ارسال خودرو و کپسول های آتش نشانی) برای اطفای حریق بهره گرفته بود، اما شواهد حاکی از این بود که جابجایی نیروهای انسانی حاضر در محل و تجهیزات آنها، نیازمند حضور بالگردهای هوانیروز و لکه گیری نیز نیازمند استفاده از بالگرد آب پاش است.
با این رویکرد بود که امیر علی حاجیلو، فرمانده قرارگاه ارتش در منطقه شمال غرب، روز گذشته از اعزام ۲ فروند بالگرد این نیرو در تبریز به منطقه برای انجام اقدامات پشتیبانی خبر داد و به دنبال آن بالگرد آب پاش جمعیت هلال احمر کشور نیز بعد از ظهر وارد منطقه شد تا با هم افزایی نیروی انسانی و تجهیزات موجود، نقطه پایانی بر آتش سوزی در غنی ترین لکه جنگلی ایران گذاشته شود.
بالگرد آب پاش در روز چهارم به منطقه اعزام شد
البته ناگفته نماند که در این حادثه که گفته می شود به احتمال زیاد علت وقوع آن خطای انسانی بوده است، ۳۰۰ هکتار از جنگل های ارسباران که به گفته زیست شناسان به تنهایی ۲۰ درصد از گونه های گیاهی شناسایی شده در ایران را در خود جای داده است، خاکستر شد.
اما هر چه بود گذشت و حضور صدها نفری نیروهای ارتش، تیپ ۵۲۱، سپاه، بسیج، آتش نشانی، هلال احمر، منابع طبیعی و محیط زیست و مردم محلی و سازمان های مردم نهاد بار دیگر کارآیی خود را در عبور از یک حادثه زیست محیطی نشان داد تا نگاه های نگران مردم آذربایجان شرقی و دغدغه های دوستداران محیط زیست از خاکستر شدن بخش بیشتری از جنگل های ۱۶۴ هزار هکتاری ارسباران خاتمه یابد.
واقعیت این است که هر چند آتش در جنگل های ارسباران بعد از چهار روز تلاش شبانه روزی کنترل و خاموش شد، اما تاخیر سازمان های مرکزی در اعزام امکانات و تجهیزات و توجه به عمق حادثه، انتقاد مردم و مسوولان محلی را برانگیخت به گونه ای که حجت الاسلام محمدعلی آل هاشم، نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی و امام جمعه تبریز، خواستار پاسخ نهادهای مسوول درباره وظیفه سازمان مدیریت بحران و دیگر سازمان های مسوول در هنگام وقوع این گونه حوادث شد.
محمدرضا پورمحمدی، استاندار آذربایجان شرقی، نیز با بیان اینکه اکنون جای گله و دنبال مقصر گشتن نیست، از ناهماهنگی ها و کمبود تجهیزات مورد نیاز برای اطفای آتش سوزی ارسباران در حداقل زمان ممکن انتقاد کرد و خواستار آسیب شناسی این حادثه زیست محیطی برای درس گرفتن از آن از یک سو و رفع کمبودهای موجود از سوی دیگر شد.
گفتنی است در حادثه آتش سوزی ارسباران که چهار روز به طول انجامید، تنها اسماعیل نجار، رییس سازمان مدیریت بحران کشور، در منطقه حاضر شد و جای مسوولان نهادهای مرتبط دیگر از قبیل حفاظت محیط زیست و سازمان مراتع و جنگل ها خالی بود.
جنگل های ارسباران با ۱۶۴ هزار هکتار وسعت از بکرترین مناطق جنگلی ایران به لحاظط تنوع گونه های گیاهی و جانوری آن شمرده می شود، به گونه ای که گفته می شود ۱۵ تا ۲۰ درصد مجموع گونه های گیاهی شناخته شده کشورمان در این لکه جنگلی یافت می شود.
جنگل های ارسباران که در شمال و شمال شرق تبریز در محدوده شهرستان های ورزقان، کلیبر، خداآفرین و جلفا پراکنده شده است، علاوه بر تنوع و غنای ژنتیکی از نظر جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی نیز حایز اهمیت فراوان است.
همین ویژگی ها سبب شده که پرونده جنگل های ارسباران برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال شود.